فرار اروپا از تأمین خواسته‌های ایران به بهانه خصوصی بودن شرکت‌ها

 فرصت برای حفظ برجام در حال ازدست رفتن است و کشورهای اروپایی امضا کننده این توافق بین المللی، حاضر نیستند برای حفظ این توافق هزینه ای را در برابر آمریکا متحمل شوند.  

کشورهای اروپایی با این بهانه که شرکت ها خصوصی و چند ملیتی هستند و نمی توانند آنها را وادار به داد و ستد با ایران و یا سرمایه گذاری در ایران کنند، از عمل به تعهدات خود در خصوص برجام شانه خالی می کنند.  

اما آنگونه که شواهد نشان می دهد اروپا می تواند برای حفظ شرکت های خود از گزند تحریم های آمریکا به آنها تضمین حقوقی بدهد اما نمی خواهد با این کار با آمریکا سرشاخ شود.  

کشورهای اروپایی می توانند شرکت های خود را تشویق به سرمایه گذاری در برخی کشورها کنند، اما نمی توانند آنها را مجبور کنند. علاوه بر این، با توجه به شرایط فعلی، دولت های اروپایی خودشان نیز در مورد کمک به ایران  جدی نیستند.

«جاناتان تیرون» تحلیلگر شبکه خبری بلومبرگ: اتحادیه اروپا هنوز هم فاقد یک راهبرد منسجم برای تبدیل کردن لفاظی‌های خود در مورد آمریکا به سیاست‌های قابل اجراست
پروفسور «شیرین هانتر» استاد دانشگاه جورج تاون آمریکا، در این رابطه می گوید:  «قوانین فعلی برای مقابله با تحریم های آمریکا چندان موثر نیستند. علاوه بر این، مسئله واقعی این است که اروپا نمی خواهد به خاطر ایران مقابل امریکا بایستد.

روابط اقتصادی بین ایالات متحده و اروپا بسیار گسترده و وسیع است و هیچ گونه سود معامله با ایران نمی تواند خسارت از دست دادن بازار ایالات متحده را برای اروپا جبران کند.  به اعتقاد من، اروپا از موضوع ایران برای تضعیف و بی اعتبار ساختن ترامپ استفاده می کند تا قدرت چانه زنی خود را در مسائل مهم تر برای اروپا افزایش دهد. لذا از موضوع ایران به عنوان ابزاری برای مقابله با ترامپ استفاده می کند.»

خودداری اروپا از عمل به تعهدات در خصوص برجام و ایران در حالی است که در سال ۱۹۹۶ نیز آمریکا سیاست تحریمی خود را علیه کوبا برخلاف میل و بدون همراهی اروپا وضع کرده بود. اروپا با وضع قانون، در برابر سیاست آمریکا مقاومت کرد. اما آیا در حال حاضر نیز اروپا قادر هست مقابل آمریکا چنین مقاومتی داشته باشد؟

پروفسور شیرین هانتر در این رابطه می گوید:  مسئله ایران پیچیده تر از کوبا است. زیرا مرتبط با سایر مسائل خاورمیانه است. اروپا دارای روابط اقتصادی بسیار کمی با کوبا است. علاوه بر این، امریکا نگران همکاری اروپا با کوبا نبود، ولی نگران گسترش روابط ایران و اروپا است. مسئله اصلی این است که اروپا به خاطر ایران نمی خواهد منافع اقتصادی خود را در آمریکا به خطر بیندازد.

«کورنلیوس ادباوهر» استاد دانشگاه برلین و محقق مؤسسه کارنگی نیز در این رابطه می گوید: رفتار اروپا با دو کشور در مورد تحریم‌ها آن چنان که به نظر می‌رسد «متناقض» نیست، با وجود اینکه «روابط بین اتحادیه اروپا با کوبا و ایران تفاوت‌هایی نیز دارد و دلیل اصلی آن «وزن دو کشور» در معادلات پیچیده جهانی است.

به گفته این استاد دانشگاه ایران از دو منظر «سیاسی» و «اقتصادی» جایگاه مهم‌تر و ویژه‌تری از کوبا دارد. هم چنین برجام، توافق جامع هسته‌ای با ابتکار عمل اروپا بدست آمده است. «اهمیت ایران به جز از منظر استراتژیکی و منطقه‌ای در برنامه هسته‌ای این کشور نیز هست. توافق هسته‌ای یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دیپلماتیک اروپا در قرن اخیر است و به هیچ وجهی اروپا نسبت به آن کوتاه نخواهد آمد و به همین دلیل هم سعی خود را برای حفظ آن تا امروز کرده است.»

این استاد دانشگاه می‌گوید طراحی ساز و کار ویژه مالی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا با ابتکار عمل سه کشور مهم عضو اتحادیه بدست آمده است و هیچ گاه اروپا برای کوبا یا کشوری دیگر «اینستکس» را طراحی نکرده است.

ادباهر معتقد است خروج آمریکا از برجام با وجود پیش بینی‌های که می‌شد برخلاف تمامی انتظارات بود. چرا که برجام سندی است بین‌المللی و خروج آمریکا از این توافق کاملاً غیرقابل انتظار بود. به همین دلیل اروپا با گذشت زمان تلاش کرد جبران خروج آمریکا از توافق هسته‌ای را بکند اما اتحادیه در این مورد اشتباه محاسباتی داشت. آنها از روز اول تهدیدها و سخنان دونالد ترامپ را جدی تلقی نکردند.

از سویی دیگر به گفته «کورنلیوس ادباوهر» این موضوع تنها به عدم «تلاش اتحادیه اروپا در مقابله با تحریم‌ها» ارتباط ندارد و بیشتر به تصمیم «شرکت‌های بزرگ اروپایی که در اقتصاد جهانی حضوری فعال دارند» نیز برمی گردد.

به گفته کورنلیوس ادباوهر  «برای اروپا مقابله با تک روی های آمریکا» بسیار دشوار است چرا که اتحادیه اروپا همزمان مهم‌ترین متحد اقتصادی و سیاسی ایالات متحده محسوب می‌شود. رابطه و وابستگی اقتصاد اروپا به آمریکا هیچ ارتباطی به ابرقدرت‌های دیگر جهانی از جمله چین و روسیه ندارد. به همین سبب اروپا نمی‌تواند کاملاً با تصمیم‌های دونالد ترامپ مقابله کند. یکی از دلایل مهمی هم که «اینستکس» آن چنان که باید و شاید کاربردی نشده است همین است که در این سازوکار ویژه مالی، تجارت و ارتباط اقتصادی با ابرقدرتی چون ایالات متحده از گردونه خارج شده است.

پروفسور شیرین هانتر: مسئله اصلی این است که اروپا به خاطر ایران نمی خواهد منافع اقتصادی خود را در آمریکا به خطر بیندازد
اما «جاناتان تیرون» تحلیلگر شبکه خبری بلومبرگ در این رابطه می گوید:  واکنش‌های اتحادیه اروپا به اقدامات آمریکا علیه برجام و ایران، بیشتر در حد ژست‌های سیاسی، برگزاری نشست و صدور بیانیه در حمایت از برجام بوده است. آنها در زمینه اتخاذ سیاست‌هایی که بتوانند فشار تحریم‌های آمریکا علیه ایران را کاهش دهند، کُند عمل کرده‌اند. در تابستان گذشته اروپا نسخه جدیدی از قوانین مسدودسازی را برای مقابله با تحریم‌های ثانویه آمریکا رونمایی کرد. قوانین مسدودسازی به شرکت‌های اروپایی اجازه می‌دهند که در صورت مواجه شدن با تحریم‌های ثانویه آمریکا به دلیل تجارت با ایران، به دادگاه‌های اروپایی شکایت کرده و طلب خسارت کنند. اما این قوانین نیز هنوز به مرحله اجرا نرسیده‌اند.

در ادامه اروپایی‌ها یک ساز و کار مالی موسوم به «اینستکس» را به‌منظور تسهیل تجارت با ایران تعریف کردند اما این ساز و کار ملی نیز با وجود گذشت چند ماه از راه‌اندازی آن، هنوز عملیاتی نشده است. اروپا می‌تواند از اینستکس برای تقویت صادرات نفت ایران و یا به‌منظور مشارکت در برنامه‌های نفت در برابر کالا -که قبلاً در مورد آن با روسیه مذاکراتی صورت گرفته است- استفاده کند. اما برداشتن چنین گام‌هایی منوط به این است که اتحادیه اروپا جسارت بیشتری به خرج دهد و آماده عبور از بزرگترین شریک تجاری خود یعنی آمریکا باشد.

اتحادیه اروپا هنوز هم فاقد یک راهبرد منسجم برای تبدیل کردن لفاظی‌های خود [در مورد آمریکا] به سیاست‌های قابل اجراست. از طرفی درهم تنیدگی عمیق اقتصاد اروپا و آمریکا بدین معناست که سیاست‌گذاران اروپایی با ریسک واکنش شدید شرکت‌هایی که نمی‌خواهند مجبور به انتخاب از بین دو گزینه ایران و آمریکا شوند، مواجه هستند.

زیرساخت‌های ناقص کشورهای اروپایی در حوزه‌های دفاعی و امنیتی نیز باعث شده است که آنها در این حوزه‌ها وابستگی زیادی به آمریکا داشته باشند. تهدیدهایی که اتحادیه اروپا از جانب روسیه و چین احساس می‌کند نیز باعث افزایش اختلاف‌نظرهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی بین اعضای این اتحادیه شده است. با توجه به این موارد، باید گفت اتحادیه اروپا قادر نیست به انسجام لازم برای ایستادگی در برابر بزرگترین متحد کنونی خود دست پیدا کند.

نکته پایانی آنکه، عملکرد اروپایی ها هم در مورد توافق ابتدایی هسته ای در دهه ۱۳۸۰ و هم در خصوص برجام حکایت از بدعهدی آنها دارد. در این میان اروپا تا اینجای کار حاضر نشده اقدام مثبت و قابل قبولی برای متقاعد کردن تهران برای ادامه حضور در برجام انجام دهد و در این میان بجای آنکه فشار در بروکسل افزایش بیابد تا از توافقی مهم حفاظت شود، فرانسه به ایران مهلتی ۱ ماهه می دهد تا با طرح «امانوئل ماکرون» رئیس جمهور این کشور، برای حفظ برجام موافقت کند.  

هم عملکرد اروپا و هم عملکرد آمریکا از اردیبشهت ماه سال گذشته یعنی زمان خروج ترامپ از برجام، نشان داده تهران به هیچ وجه نمی تواند به وعده های طرف غربی اعتماد کند و بروکسل برای متقاعد کردن ایران برای ادامه حضور در برجام باید دست به کار شده و هزینه ای مرتبط با آن را برعهده بگیرد.