فقط چاق‌ها دیابت نمی‌گیرند

 آیا می‌دانستید تعداد افرادی که دچار دیابت می‌شوند از سال 1980 چهار برابر شده است؟ کارشناسان عقیده دارند چاقی و عدم تحرک بدنی می‌تواند علت افزایش آمار دیابت باشد، زیرا هر دو عامل به ارگان‌های گوناگون در بدن آسیب می‌زنند؛ از جمله قلب، کلیه‌ها و چشم‌ها. دیابت در کشورهای اروپایی بسیار شایع است و پیش دیابت از آن هم شایع‌تر! گفته می‌شود از هر سه نفر، یک نفر پیش دیابت دارد. یعنی سطح قند خون این افراد هنوز در حد دیابت نیست؛ اما بالاتر از سطح نرمال است.

پزشکان، سطح قند خون را بعد از حداقل 12 ساعت ناشتا بودن بررسی می‌کنند تا وضعیت قند خون را مشخص نمایند. یک تست بهتر هم تست هموگلوبین A1C است که وضعیت کنترل قند خون از سه ماه پیش را بررسی می‌کند در حالی که قند خون ناشتا فقط وضعیت قند خون در همان لحظه را مشخص می‌کند.

در صورتی که اضافه وزن داشته باشید یا چاق باشید، یکی از بهترین راه‌های کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع دوم، کاهش وزن است. دیابت نوع دوم ارتباط بسیار نزدیکی با چاقی دارد و این مسئله بارها و بارها از نظر علمی و پزشکی ثابت شده است؛ اما داشتن وزن نرمال و سالم هم لزوماً تضمین نمی‌کند که شما به دیابت مبتلا نخواهید شد. خیلی از افرادی که وزن نرمال دارند بعد از اینکه معلوم می‌شود سطح قند خون‌شان در وضعیت پیش دیابت است یا در طیف دیابت قرار دارد تعجب می‌کنند که چرا با اینکه اضافه وزن ندارند دیابت گرفته‌اند. چطور می‌توان این ارتباط را توضیح داد.

چرا افرادی که وزن سالمی دارند هم ممکن است دچار دیابت شوند؟

اگر چاقی، عامل درجه یک ابتلا به دیابت نوع دوم است، پس چرا آن‌هایی که اضافه وزن ندارند یا چاق نیستند هم دچار دیابت می‌شوند؟ یک عامل ژنتیکی برای ابتلا به دیابت نوع دوم در افرادی که وزن نرمال دارند وجود دارد. احتمال اینکه شما وزن سالمی داشته باشید و دیابت نوع دوم بگیرید، در صورتی که جزو نژاد خاصی باشید بیشتر است. معمولاً شما می‌بینید که ریسک پیش دیابت و دیابت نوع دوم با افزایش وزن و شاخص توده بدنی (BMI) افزایش می‌یابد؛ اما افرادی که آسیایی یا اسپانیولی تبار هستند و یا ژن ایسلندی دارند، حتی در صورتی که وزن نرمال داشته باشند یا حتی کم وزن باشند، بیشتر در معرض ابتلا به دیابت هستند. افرادی که در این گروه‌ها قرار می‌گیرند ممکن است نیاز داشته باشند طی یک روتین منظم، قند خون ناشتای خود را چک کنند. پیش دیابت یا حتی دیابت نوع دوم معمولاً علامتی ندارد و شما ممکن است سال‌ها بدون اینکه بدانید دچارش باشید، در حالی که این بیماری همچنان در حال آسیب زدن به ارگان‌ها و بافت‌های بدنتان است.

چرا برخی از نژادها بیشتر مستعد پیش دیابت یا دیابت نوع دوم هستند حتی اگر وزن نرمال یا حتی کمبود وزن داشته باشند؟ ما در مورد نقش ژنتیک صحبت کردیم. این احتمال وجود دارد افرادی که از نژادهای مستعد دیابت هستند، ژن‌هایی داشته باشند که آن‌ها را در معرض مقاومت به انسولین قرار می‌دهد، اما فاکتور دیگری هم وجود دارد؛ مثلاً مطالعات نشان می‌دهند آسیایی‌ها معمولاً چربی‌های شکمی یا درونی بیشتری دارند. یعنی همان نوع چربی که منجر به التهاب می‌شود. طبق یافته‌ها، داشتن چربی شکمی ِ بیشتر، ریسک انواع بیماری‌ها را افزایش می‌دهد و دیابت نوع دوم و بیماری‌های قلبی جزو آن‌هاست.

بنابراین بودن در یک گروه با ریسک بالا به این معنی هم می‌تواند باشد که شما باید دقت بیشتری نسبت به سایز دور کمرتان داشته باشید.

ظاهراً دور کمر زیاد، شاخص مهمی در ریسک ابتلا به دیابت نوع دوم است. وقتی محققان، سایز دور کمر 30000 اروپایی را اندازه گرفتند و طی 17 سال آن‌ها را زیر نظر و تحت کنترل داشتند، دریافتند آن‌هایی که دور کمرشان بیشتر بوده، بیشتر هم در معرض دیابت نوع دوم بودند. حتی اگر شما وزن نرمالی داشته باشید اما دور کمرتان زیاد باشد، احتمال اینکه دیابت بگیرید زیاد خواهد بود. ضمناً دانشمندان می‌گویند شما باید به سایز دور کمرتان به اندازه‌ی وزن بدن و شاخص توده بدنی اهمیت بدهید. سایز بالای دور کمر، شاخصی از چربی احشایی یا همان شکمی است. چربی احشایی، سیتوکین‌های التهابی آزاد می‌کند و این مواد شیمیایی التهابی، حساسیت به انسولین را کاهش داده و تنظیم قند خون را برای بدن، سخت‌تر می‌کنند. ضمناً این مواد شیمیایی التهابی، ریسک بیماری‌های قلبی عروقی را نیز بالا می‌برند.

دیابت معمولاً دیر تشخیص داده می‌شود

مطالعات نشان می‌دهند پزشکان، پیش دیابت را به موقع تشخیص نمی‌دهند و حتی وقتی هم این بیماری را تشخیص می‌دهند به موقع درمان نمی‌کنند. پژوهش‌ها می‌گویند اگر شما دیابت را به موقع تشخیص دهید و درمان را با اصلاح سبک زندگی و دارو شروع کنید، می‌توانید جلوی سرعت روند پیشرفت دیابت نوع دوم را بگیرید. در مطالعه‌ای روی افراد 45 ساله که پیش دیابت داشتند، تنها 23 درصدشان تحت درمان بودند. مطالعات نشان می‌دهند برخی از عوارض دیابت نوع دوم در حالی شروع می‌شود که هنوز فرد در مرحله‌ی پیش دیابت قرار دارد. مثلاً 8 درصد از افرادی که در حال حاضر در مرحله پیش دیابت هستند، دچار رتینوپاتی‌اند. آسیب به شبکیه‌ی چشم در اثر دیابت می‌تواند منجر به نابینایی شود.

سایر ریسک فاکتورهای دیابت نوع دوم

آیا با سایر ریسک فاکتورهای دیابت نوع دوم غیر از چاقی و اضافه وزن آشنا هستید؟

. چاقی شکمی حتی با وزن طبیعی

. مبتلا بودن یکی از افراد خانواده به دیابت

. به اندازه کافی فعالیت بدنی نداشتن

. بالاتر از 45 سال سن داشتن

. بیشتر از 6 ساعت در روز نشستن

. سابقه‌ی سکته یا بیماری‌های قلبی عروقی

. داشتن فشارخون بالا

. پایین بودن کلسترول خوب و یا بالا بودن کلسترول بد

. داشتن رژیم غذایی ضعیف (تصویر دونات و شیرینی و …)

. استعمال دخانیات

. اختلال خواب

. استرس

. سابقه‌ی دیابت بارداری

. به دنیا آوردن نوزاد با وزن تولد بالاتر از 4 کیلوگرم

. داشتن سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

همان‌طور که می‌بینید، تغییرات سبک زندگی می‌توانند احتمال دیابت نوع دوم و پیش دیابت را کاهش دهند. با داشتن برنامه ورزشی مناسب و منظم و کمتر نشستن خودتان را کمتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار خواهید داد. هر دوره‌ی هر چند کوتاهی که ورزش و تمرین می‌کنید، حساسیت به انسولین را در بدنتان افزایش می‌دهید.

رژیم غذایی‌تان را بررسی کنید، عادات خوابتان را بهبود دهید و استرس‌تان را کنترل کنید. همگی این عوامل بر وزنتان اثر می‌گذارند.

کاهش وزن، خصوصاً آب کردن چربی‌های شکم، مهم‌ترین کاری است که می‌توانید برای محافظت از خودتان در برابر دیابت انجام دهید.