چرا در تعطیلات نوروز دچار استرس می‌شویم
به عقیده روان‌شناسان، استرس در تعطیلات بیش از همه به مسائل مالی و خانوادگی مربوط می‌شود. در این میان، بررسی‌ها نشان می‌دهد خانم‌ها در برابر استرس‌های تعطیلات، آسیب‌پذیری بیشتری دارند و روش‌های مدیریت استرس را كمتر به كار می‌گیرند.
تعطیلات نوروز كم‌كم فرا می‌رسد و پرسش‌های گوناگونی در ذهن شما بوجود می‌آید. از یكسو، فرصتی فراهم می‌شود تا دید و بازدیدی با اقوام و دوستان داشته باشید و دو سه هفته‌ای را دور از دغدغه‌های عادی و روزمره سپری كنید.
از سوی دیگر، بخصوص اگر پدر و مادر هستید و مسئولیت افراد دیگری با شماست، احتمالا استرس خرید شب عید و ترتیب‌دادن دیدار از بزرگترهایی كه گاه در شهر و روستایی دیگر هستند نیز شما را به خود مشغول كرده است.
به عقیده روان‌شناسان، استرس در تعطیلات بیش از همه به مسائل مالی و خانوادگی مربوط می‌شود. در این میان، بررسی‌ها نشان می‌دهد خانم‌ها در برابر استرس‌های تعطیلات، آسیب‌پذیری بیشتری دارند و روش‌های مدیریت استرس را كمتر به كار می‌گیرند.
جدای از این، برخی خاطرات تلخ گذشته نظیر مرگ عزیزان و جدایی و نظیر اینها هم در طول تعطیلات به سراغ فرد می‌آید و قدرت تحمل را از او می‌گیرد، تا جایی كه آرزو می‌كند به روزهای شلوغ و پردردسر عادی برگردد و در روزمرگی‌هایش غرق شود.
انجمن روان‌شناسان آمریكا (APA) با همكاری مركز كنترل بیماری‌ها، مهم‌ترین عواملی را كه باعث استرس در طول تعطیلات می‌شود، دسته‌بندی كرده و راهكارهای اجرایی و عملی نیز ارائه كرده است. در ادامه، نگاهی به این چالش‌ها و راه‌حل‌ها می‌اندازیم.
روابط خانوادگی
در تعطیلات نوروز معمولا خانواده‌ها دورهم جمع می‌شوند و اگر زمانی طولانی همدیگر را ندیده باشند، فرصت مناسبی پیدا می‌كنند تا دوباره دور هم جمع شوند و عید را جشن بگیرند.
در نگاه اول، جمع‌شدن اعضای خانواده دور هم و در كنار والدین و فرزندان و نوه بودن می‌تواند بسیار لذتبخش به نظر برسد، اما گاهی این لذت به علت طولانی‌بودن ایام عید، رفت‌وآمدهای زیاد مهمانان نوروزی از شهرهای اطراف و پذیرایی از آنها و شلوغ‌شدن فضای خانه چنان می‌شود كه شاید آرزوی خیلی‌ها یك لحظه تنهاماندن شود. به دلیل دورهم جمع‌بودن فامیل و اعضای خانواده، فضای خصوصی و تنهایی فرد محدود می‌شود.
بسیاری از خانواده‌ها نقش‌هایی مثل شركت‌كردن در تمام مهمانی‌ها و لباس‌های رسمی و نو پوشیدن به اجبار، بدون در نظر گرفتن شرایط و اوضاع كنونی برای اعضای خانواده هستند و آنها را وادار به ایفای این نقش‌ها می‌كنند.
بسیاری از شما تمایلی به شركت در مهمانی‌ها نداشته و دوست دارید لحظه‌ای پای تلویزیون بنشینید، در تنهایی موسیقی گوش كنید یا رمانی را به اتمام برسانید، اما این رفت‌وآمدهای زیاد نه‌تنها فرصت این فعالیت‌ها را نمی‌دهد، بلكه شما را وادار به دید و بازدیدهای اجباری می‌كند بنابراین نبود فرصت كافی برای تنها ماندن و رفت‌وآمدهای زیاد مهمان‌ها، بیشتر از آن كه باعث خوشحالی و آرامش شما شود، ایجاد استرس می‌كند.
انتظارات غیرواقع‌بینانه
شاید فراموش كرده‌ایم هدف عید شادی، جشن و سرور است، اما به دلیل پایبندی بیش از حد به برخی آداب و رسومی كه بین ما حاكم شده، انتظارات غیرواقع‌بینانه‌ای در ما شكل گرفته كه اجازه نمی‌دهد از تعطیلات لذت ببریم.
بی‌آن كه پول كافی داشته باشیم، انتظار لباس‌های نو و گرانقیمت، تهیه شام‌های مفصل برای پذیرایی از مهمان‌ها و تهیه انواع آجیل و شیرینی داریم كه در صورت برآورده‌نشدن آنها دچار احساس بدی می‌شویم كه باعث می‌شود ما از عید جز روزهای پراسترسی كه یادآور بی‌پولی‌ها و بدبختی‌های ماست چیز دیگری به یاد نیاوریم و فراموش كنیم ماهیت عید، این همه قید و بند و تداركات نیست، بلكه جشن و شادی است.
شرایط جسمانی
خریدكردن، خانه تكانی، دورهمنشینی‌های شبانه یا روزانه در عید و تدارك شام و ناهار برای پذیرایی از مهمان‌ها به اندازه كافی می‌تواند باعث خستگی شود، اما در عین حال ورزش و خواب ـ كه پادزهرهای بسیار مناسبی برای استرس و خستگی است ـ نیز در این ایام كم شده و با این كاهش، استرس و خستگی چندبرابر می‌شود.
بسیاری از ما وقتی اسم عید نوروز را می‌شنویم، خوردن و خوابیدن را به یاد می‌آوریم. افراط در خوردن شیرینی و آجیل و غذاهای متنوع، شكستن رژیم‌های غذایی و ورزش ناكافی به بیماری‌هایی منجر می‌شود كه لذت عید را بر آدم حرام می‌كند.
خواسته‌های خود را اولویت‌بندی كنید
قبل از این كه زیر بار سنگین فعالیت‌های زیاد برای تعطیلات قرار بگیرید درباره این كه كدام فعالیت‌ها برایتان مفیدتر و كدام یك غیرضروری‌ترند تصمیم بگیرید.
مثلا فعالیت‌هایی مانند آشپزی، گردگیری خانه، دید و بازدیدهای عید، پذیرایی از مهمان‌ها و خرید اصولاً شتابزده بسرعت انجام می‌شوند. با یك برنامه‌ریزی مناسب با توجه به اولویت‌ها، كارهایتان بهتر و با آرامش بیشتری انجام خواهد شد.
پس فعالیت‌هایی را كه واقعا بیشتر از بقیه از آنها لذت می‌برید، یادداشت كنید و اگر وقت اضافی داشتید، به بقیه فعالیت‌ها بپردازید. اگر هم وقت كافی نداشتید، فعالیت‌های غیرضروری را نادیده بگیرید و لذت ببرید.
فضای آشفته خانواده را آرام كنید
اگر خانواده پرجمعیتی دارید خوش‌شانس هستید، چون تعطیلات این فرصت را به شما می‌دهد كه زمان زیادی از كنار هم بودن لذت ببرید، اما اگر خانواده شما پر از تعارض باشد، تعطیلات می‌تواند تبدیل به میدان جنگ شود.
شما می‌توانید این فضای خانوادگی پرتنش و آشفته را با مشاركت اعضای خانواده خود در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری بهبود بخشید.
اگر احتمال می‌دهید كه در شب سال تحویل ممكن است كنار سفره غذا بین اعضای خانواده‌تان جر و بحث شود، می‌توانید شام شب عید را در جایی صرف كنید كه رفتارهای نامناسب اعضای خانواده كمتر شود؛ مثلا در خانه یكی از بزرگان فامیل كه همه برای او احترام قائلند.
قبل از خرید، فهرست تهیه كنید
قبل از این كه خرید را شروع كنید از هرچه برای تعطیلات نیاز دارید فهرستی تهیه كنید. این كار به شما كمك می‌كند، هم چیزی را از قلم نیندازید و هم از خریدهای غیرضروری كه واقعا پول خریدش را ندارید و ضروری هم نیست جلوگیری شود.
دقایقی فقط به خودتان توجه كنید
به دلیل مهمانی‌های زیاد در ایام نوروز و جمع‌شدن اعضای خانواده دور هم، فضای كمی برای شما می‌ماند. بنابراین، سعی كنید وقت‌هایی را فقط به خودتان اختصاص دهید. فقط 15 دقیقه تنهایی- بدون توجه به دیگران- می‌تواند به شما برای انجام دادن كارهایتان، نیروی جدیدی بدهد.
اماكن آرامی را پیدا كنید (حتی حمام)، موسیقی آرام گوش كنید و خلاصه از هر چیزی كه باعث می‌شود استرس‌تان از بین برود نهایت استفاده را ببرید.
واقع‌بین باشید
همان‌طور كه خانواده‌ها تغییر می‌كنند، سنت‌ها هم تغییر می‌كند بنابراین لازم است باورها و انتظارات خود را با این تغییرات وفق دهید. مثلا اگر بچه‌ها یا نوه‌هایتان در شب سال تحویل یا ایام عید در خانه شما دورهم جمع نمی‌شوند، روش‌های دیگری برای دورهم بودن پیدا كنید.
مثلا می‌توانید در شب سال تحویل فیلمی را -كه اعضای خانواده‌تان در آن هستند- ببینید یا از طریق ایمیل و عكس حضور آنها را احساس كنید.
شاید بنا به دلایلی، بچه‌هایتان دیگر نخواهند در خانه شما جشن بگیرند و تمایل داشته باشند سال تحویل را با دوستان خود یا جای دیگری بگذرانند.
اهداف خود را واقع‌بینانه دنبال كنید
تصمیم‌های شما اگر غیرواقع‌بینانه باشد باعث شكست‌تان می‌شود. هیچ وقت تصمیم نگیرید كل زندگی‌تان را تغییر دهید تا اشتباه‌هایی را كه در گذشته كرده‌اید، جبران كنید.
در عوض، سعی كنید عادت‌های زندگی سالم و اساسی را پیگیری كنید. اگر هدف‌های كوچك‌تر را در زمان‌بندی مشخصی دنبال كنید و فعالیت‌هایی را كه منجر به شادی و احساس ارزشمندی در شما می‌شوند انجام دهید، احساس شادی بیشتری خواهید كرد و از استرس‌ها در امان خواهید ماند.
برای تعطیلات بچه‌ها برنامه‌ریزی كنید
بچه‌ها در عید می‌توانند هم باعث شادی خانواده شوند و هم دست و پاگیر. از طرفی، ممكن است در خرید عید انتظارهای زیادی از شما داشته باشند.
لازم است برای وقتی كه صرف بازی بچه‌ها، خرید یا بردن آنها به پارك می‌كنید، برنامه‌ریزی كنید. تعداد دفعاتی كه می‌توانید بچه‌ها را برای بازی و گردش بیرون ببرید دقیقا به آنها بگویید و به قول‌تان عمل كنید.
وقتی بچه‌ها را برای خرید به فروشگاه می‌برید یا به مهمانی می‌روید، به آنها بگویید كه از آنها چه انتظاری دارید و اگر عمل نكنند، چه عواقبی را باید بپذیرند.
مثلا می‌توانید بگویید وقتی با من می‌آیی، انتظار دارم كنارم بمانی، دستم را ول‌نكنی یا آرام حرف بزنی وگرنه بدون خرید از فروشگاه می‌رویم.
همین روش را در مهمانی‌ها نیز به كار ببندید. مثلا بگویید انتظار دارید موقع صحبت‌كردن از كلماتی مثل لطفا، متشكرم یا خواهش می‌كنم استفاده كند. به این ترتیب، با استرس كمتری در مورد بچه‌ها تعطیلات را سپری خواهید كرد.
بدهی‌هایتان را حساب كنید
میزان خرج‌هایتان را مدام در نظر بگیرید و اگر قبض‌ها و بدهی‌های سال قبل را هنوز پرداخت نكرده‌اید و با كلی خرید مواجهید، در عادت‌های خریدتان بازنگری كنید.
مثلا عیدی‌های زیاد و گرانقیمت هیچ وقت شادی را ضمانت نمی‌كند و شاید كسی كه این كادوها را دریافت می‌كند بیشتر از شادی، احساس گناه كند، بخصوص اگر به آن هدیه نیاز چندانی نداشته باشد حتی كودكان هم وقتی كادویی با قیمت متوسط اما با دقت انتخاب شده دریافت می‌كنند، بیشتر خوشحال می‌شوند، بویژه اگر برای كودكان توضیح داده شود كه پول شما برای خرید محدود است.
توانایی مالی
شرایط بد مالی در هر زمانی می‌تواند باعث استرس شود، اما تعطیلات عید هم مخارج بسیار زیادی دارد كه باعث استرس افراد می‌شود.
خرید قبل از عید، تهیه غذا و شیرینی، پذیرایی از مهمانان و عیدی‌دادن اعضای فامیل هر كدام می‌تواند فقط به استرس منجر شود.
هركسی دوست دارد برای تعطیلات عید لباس‌های نو بپوشد، عیدی‌های خوب به فامیل بدهد و میوه و شیرینی خوب برای پذیرایی از مهمان‌ها بخرد، اما نداشتن پول كافی و داشتن انتظارات غیرواقع‌بینانه فقط ما را در كلاف افسردگی، ناامیدی، غم، درماندگی یا بیزاری از كسانی كه پول دارند، گرفتار می‌كند.
مخارج‌تان را محدود كنید
قبل از خرید عید تصمیم بگیرید چقدر از پول‌تان را می‌خواهید خرج هدیه یا تداركات عید كنید. مطمئن شوید مخارج خود را تا حدامكان محدود كرده‌اید.
اگر نتوانید مخارج خود را محدود كنید و كالاهای غیرضروری بخرید، ماه‌ها بعد از تعطیلات درگیر قرض‌هایی كه برای تهیه تداركات عید كرده‌اید، خواهید شد و این بدهی‌ها و فشارهای مالی چنان اضطراب شما را افزایش خواهد داد كه به تعطیلات، دید بدبینانه‌ای پیدا خواهید كرد.
عاصفه احمدی – روان‌شناس
