نکات مثبت مذاکرات آلماتی چه بود؟
عصرخبر: پیشرفت ضمنی که در مذاکرات تهران و قدرت‌های جهانی در مذاکرات آلماتی به دست آمد این سوال را ایجاد می‌کند که دو طرف به چه توافقاتی دست یافتند که سعید جلیلی، از این دور از گفت‌وگوها به عنوان نقطه عطف یاد کرد.
به گزارش فارس، پایگاه خبری-تحلیلی «فارن پالسی این فوکوس» در مطلبی با عنوان «آنچه که در آلماتی درست پیش رفت» به قلم «ریچارد جواد حیدریان» می‌نویسد: ایران و گروه 1+5 (آمریکا، چین، روسیه، فرانسه، آلمان و انگلیس) در نهایت توانستند به میز مذاکره بازگردند. آنها برغم شگفتی بسیاری از ناظران توانستند در بن‌بست یک دهه‌ای بر سر برنامه غنی‌سازی هسته‌ای ایران به پیشرفتی ضمنی دست یابند. نکته مهم این است که این گفت‌وگوها باعث شد دو طرف به توافقی مقدماتی برای ادامه مذاکرات به صورتی منظم‌تر و نهادینه‌تر برسند و این آغازی برای روند واقعی دیپلماتیک برای حل بن‌بست باشد که مغایر با دخالت نظامی و تحریم‌های شدیدتر است. بر اساس این توافق، نمایندگان دون‌پایه‌تر از دو طرف قرار است اواسط مارس در استانبول دیدار کنند تا جزئیات فنی نشست مقامات بلندپایه را در پنجم و ششم آوریل در آلماتی بررسی نمایند. در حالی که واشنگتن و تل‌آویو از رد «راه حل» نظامی سر باز می‌زنند، این بدان معناست که مذاکرات دستکم توانسته است نگرانی‌های پیشین از بن‌بست دائمی دیپلماتیک را از بین ببرد.
مکان مذاکرات هدفمند انتخاب شد
فضا و مکان مذاکرات نیز قابل توجه است. میزبان مذاکرات هسته‌ای یعنی قزاقستان یکی از معدود کشورهایی است که به طور داوطلبانه دست از تسلیحات هسته‌ای کشیده و «نورسلطان نظربایف»، رئیس جمهور این کشور سال گذشته در مقاله‌ای در روزنامه نیویورک‌تایمز با معرفی کشورش به عنوان یک الگو از تهران خواست درباره برنامه هسته‌ایش شفافیت نشان دهد. رئیس جمهور قزاقستان در این مقاله نوشت: «ما پس از استقلال به چهارمین قدرت هسته‌ای جهان تبدیل شدیم. یکی از اقدامات اولیه ما به عنوان کشوری مستقل دست کشیدن داوطلبانه از این تسلیحات بود. از آن زمان تاکنون ما به صورتی خستگی‌ناپذیر دیگر کشورها را تشویق به تبعیت از خود و ایجاد دنیایی می‌کنیم که در آن تهدید بکارگیری تسلیحات هسته‌ای به تاریخ پیوسته باشد.» نظربایف به عنوان رهبر این کشور آسیای مرکزی که به صورتی خستگی‌ناپذیر از هیچ تلاشی برای ترغیب تهران و غرب برای آزمودن راه حلی جدید فروگذار نکرده از دو طرف خواست به جای باج‌خواهی از یکدیگر به چانه‌زنی بپردازند.
ادوار گذشته بیشتر گفت‌وگو بودند تا مذاکره
احتمالا ادوار گذشته مذاکرات هسته‌ای در استانبول، بغداد و مسکو در سال 2012 بیشتر گفت‌وگو بوده‌اند تا مذاکره. دو طرف تنها به ارزیابی یکدیگر می‌پرداخته و معتقد بودند که دست بالا را دارند. غرب که از تاثیری که فکر می‌کرد تحریم‌ها بر ایران می‌گذارد، خوشحال بود حتی از به رسمیت شناختن حقوق اولیه ایران برای غنی‌سازی صلح‌آمیز بر اساس ان‌پی‌تی طفره می‌رفت. تهران نیز برای بهبود موضع چانه‌زنی برنامه هسته‌ایش را گسترش می‌داد و معتقد بود راهبرد ضدتحریمیش می‌تواند از شکست اقتصادی ناشی از تحریم‌های جدید جلوگیری کند. اما دو طرف ظاهرا فهمیدند بدون تغییر مواضع مذاکره‌ایشان گفت‌وگوهای هسته‌ای با شکست مواجه شده و چشم‌انداز جنگ را به شدت پررنگ می‌کند.
رهبران غرب به تاثیر اندک تحریم‌های سختگیرانه پی بردند
رهبران غرب به تدریج به این نتیجه رسیدند هرچه تحریم‌ها علیه ایران را افزایش دهند، حکومت این کشور همیشه درآمد کافی از نفت، منابع و دانش فنی برای ادامه پیشرفت هسته‌ایش خواهد داشت. از همه مهمتر اینکه تهران با زیرکی از مبادلات پایاپای، انتقال مخفیانه نفت، کانال‌های مالی جایگزین، طرح‌های بیمه‌ای و توافقات انرژی ارزان‌قیمت برای ترغیب خریداران عمده آسیایی استفاده کرد. با این وجود، برغم احیای بخشی از صادرات نفت ایران در ماههای اخیر، اقتصاد ایران از تحریم‌ها ضربه‌ای بزرگ خورده است: تولید ناخالص داخلی به بین 4 تا 8 درصد رسیده، صادرات نفت نصف شده، تولید نفت به پایین‌ترین میزان خود در سه دهه رسیده، پول ملی 75 درصد ارزش خود را از دست داده و افراد درباره بحران دارویی و حتی غذایی صحبت می‌کنند. به نظر می‌رسد که پیش از نشست آلمانی هر دو طرف به این نتیجه رسیدند که تنها راه پیش رو مذاکرات مجدد است.
انتخاب جان کری و چاک هیگل چراغ سبز آمریکا به ایران بود
این روند با نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا تقویت شد. باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا پس از انتخاب مجددش خود را در موضعی قوی برای احیای دیپلماسی هسته‌ایش یافت. دولت اوباما غیر از اعلام آمادگی برای گفت‌وگوهای مستقیم با ایران همچنین به بازنگری در سیستم اداری خود در جهت تعامل با تهران پرداخت. اوباما با انتخاب سناتور جان کری و چاک هیگل به عنوان وزرای امور خارجه و دفاع خود پیام روشنی به ایرانی‌ها فرستاد که وی واقعا خواستار تعامل است. در پاسخ به این مسئله بازیگران سیاسی در تهران از محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور و علی اکبر صالحی، وزیر خارجه گرفته تا علی لاریجانی، رئیس مجلس و وزارت قدرتمند اطلاعات ایران همگی برای دستیابی به یک راه حل مذاکره‌ای ابراز امیدواری کردند.
در عین حال دو طرف پیش از عزیمت به آلماتی تلاش کردند مواضع تقریبا سرسختانه‌ای اتخاذ کنند. غرب به لغو جزئی تحریم‌ها و به رسمیت شناختن حقوق غنی‌سازی ایران در سطح 3 تا 5 درصد در ازای پذیرش موضع «توقف، تعطیلی، انتقال» کشورهای غربی اشاره کرد که به معنای توقف فوری غنی‌سازی 20 درصد، تعطیلی تاسیسات غنی‌سازی فوردو که به شدت محافظت می‌شود، انتقال اورانیوم غنی‌شده ایران به خارج از این کشور و اعمال رژیم بازرسی‌های جامع (که از آن به عنوان پروتکل الحاقی یاد شده و شامل تاسیسات غیر هسته‌ای از جمله تاسیسات نظامی پارچین می‌شود) است. هر فردی از همان ابتدا می‌توانست پیش‌بینی کند که ایران این موضع به اصطلاح تجدیدنظرشده را نمی‌پذیرد و اعلام می‌کند که با دو درخواست اولیه این کشور یعنی به رسمیت شناختن صریح حقوق غنی‌سازی صلح‌آمیز ایران و برداشتن همه تحریم‌ها متناقض است. در تهران نیز که جو به شدت سیاسی پیش از انتخابات ماه ژوئن ریاست جمهوری حکم‌فرماست، شخصیت‌های سیاسی با لحنی جسورانه از مذاکره‌کنندگان ایرانی خواستند تا بر مواضع خود پافشاری کرده و از حقوق غنی‌سازی ایران دفاع کنند. همچنین مقامات ارشد ایرانی به منظور تاکید بر بازگشت‌ناپذیری پیشرفت‌های هسته‌ایشان اعلام کردند که 180 سانتریفوژ پیشرفته آی‌آر-2 ام را در تاسیسات نطنز نصب کرده، معادن اورانیوم جدید کشف کرده و مکان‌های جدیدی را برای تاسیسات هسته‌ای آینده در نظر گرفته‌اند.
ایران اقدامات داوطلبانه هسته‌ای برای نشان دادن تمایل خود به مصالحه انجام داد
البته بر اساس گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران برای نشان دادن تمایل خود به دستیابی به مصالحه‌ای مورد پذیرش دو طرف، غنی‌سازی سطح متوسط اورانیوم خود را کاهش داد و 28 کیلوگرم از اورانیوم 20 درصد خود را به تاسیسات تبدیل اورانیوم برای تولید سوخت تزریق کرد. این بدان معناست که ایران بار دیگر به طور داوطلبانه از آستانه حساس 240 تا 250 کیلوگرم مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته‌ای بازگشته است. در عین حال، آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر عالی ایران نیز به روشنی اعلام کرد تنها راه برای مذاکره آمریکا با ایران توقف «نگه داشتن اسلحه روی سر ایران و گفتن این جمله است که یا مذاکره می‌کنیم و یا ماشه را می‌کشیم» است. رهبر عالی ایران برای آنکه روشن کند تهران بر چانه‌زنی تاکید دارد، مسئله «مذاکره برای مذاکره» را رد کرد که به گفته وی تنها به غرب فرصت می‌دهد که بگوید پای میز مذاکره حاضر شده است.
جلیلی و صالحی درباره دستیابی به توافق ابراز امیدواری کردند
غرب به طور امیدبخشی توانست پیشنهاد خود به ایران در آلماتی را تعدیل و به روز کرده و باعث شد که سعید جلیلی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران از این گفت‌وگوها به عنوان نقطه عطف یاد کند و صالحی، وزیر خارجه این کشور نیز بگوید که به دستیابی به توافق «بسیار اطمینان» دارد. دیپلمات‌های آمریکایی خصوصا جان کری، وزیر خارجه جدید این کشور از گفت‌وگوها به عنوان مذاکراتی مفید یاد کرد که می‌تواند آغاز تعاملی جدی درباره مسئله هسته‌ای باشد. بنابراین، چه چیزی درست پیش رفت؟
به نوشته نیویورک‌تایمز، قدرت‌های جهانی از درخواست خود از ایران برای تعطیلی تاسیسات غنی‌سازی فوردو صرفنظر و تایید کردند که ایران می‌تواند میزان کمی از اورانیوم 20 درصد خود را برای مصرف در رآکتوری که ایزوتوپ‌های پزشکی تولید می‌کند، حفظ نماید. غرب همچنین پیشنهاد برداشته شدن برخی تحریم‌ها را ارائه کرده و اجازه از سرگیری تجارت فلزات گرانبها و برخی معاملات نفتی و مراودات بانکی بین ایران و مشتریان نفتیش را صادر کرد. غرب این امتیازات را در ازای محدودیت‌های سختگیرانه درباره فعالیت‌های غنی‌سازی بالای 3 تا 5 درصد ایران و تعلیق غنی‌سازی در فوردو به همراه بازرسی‌های سرزده بیشتر برای اطمینان از اینکه میزان فعلی اورانیوم غنی‌شده ایران به کلاهک هسته‌ای تبدیل نمی‌شود، ارائه کرد.
