بیستم فروردین‌ماه، سالروز شهادت سیدمرتضی آوینی است؛ روزی که در تقویم کشورمان به نام روز هنر انقلاب اسلامی شناخته می‌شود. این مستندساز و نویسنده در چنین روزی در سال 1372 در فکّه به فیض شهادت رسید. شهید آوینی به انقلاب اسلامی و ارزش‌های دفاع مقدس، پایبند بود و نقش مهمی در جریان ادبیات پایداری ایفا کرد؛ تا جایی که نویسندگان ادبیات دفاع مقدس بعد از او تحت تأثیر افکار و آثارش بودند. شهید آوینی را باید مستندسازی اهل ادبیات دانست؛ به این دلیل که ذوق و طبع ادبی او در جای‌جای مستندهایش به چشم

می‌خورد و به‌راستی لقب «سید شهیدان اهل‌قلم» برازنده اوست. رهبر انقلاب درباره این شهید بزرگوار و اثر ماندگارش، «روایت فتح» فرموده‌اند: «من تا مدّت‌ها که روایت فتح پخش می‌شد، اصلاً شهید آوینی را نمی‌شناختم؛ ولی از مشتری‌های همیشگی روایت فتح بودم. یعنی هر شب جمعه، حتماً می‌نشستم و این برنامه را نگاه می‌کردم. روی من تأثیر زیادی می‌گذاشت و می‌دیدم که این کلام چقدر اثر دارد. یک‌وقت همان جوانان آمدند پیش من (به نظرم مال جهاد بودند). من در همان جلسه گفتم: «این صدای نجیبی که این‌ها را بیان می‌کند، چیز خیلی جالبی است؛ این را نگهدارید». خودش هم قاعدتاً در آن جلسه بود. کسی هم به من نگفت که «این آقاست». اما بعدها خود ایشان به من نوشت: «آن‌کسی که این‌ها را تهیه می‌کند، من هستم». کسی که می‌خواهد چنین برنامه‌هایی بسازد، باید آن نجابت و معصومیت و استحکام و اطمینان به سخن را داشته باشد. گاهی حرفی را کسی می‌زند و حرف بزرگی است، اما پیداست که خودش اعتقادی به این حرف ندارد. امّا این صدا، آن صدایی است که بزرگ‌ترین حرف‌ها را می‌زد و خودش اعتقاد داشت. مثلاً می‌گفت: «این جوانان ما، به راه‌های آسمان آشناترند تا به راه‌های زمین». این را چنان می‌گفت که گویا راه‌های آسمان را خودش رفته، دیده و می‌داند که این‌ها آشناتر هستند! ما خیال می‌کنیم صدای جنگی باید صدای کلفت و نخراشیده‌ای باشد. امّا ایشان آن‌طور صدایی نداشت. صدایی بود معصوم و نجیب و درعین‌حال استحکامی ویژه داشت؛ در قالب نوشتاری قوی و هنرمندانه». در ادامه،گزارشی از فعالیت‌های ادبی شهید آوینی و نیز گفت‌وگوی خراسان با مهدی همایون‌فر و اصغر بختیاری، از دوستان و همکاران شهید سیدمرتضی آوینی را درباره شخصیت او و تأثیرش بر جریان هنر انقلاب اسلامی می‌خوانید.

سبک ادیبانه آوینی در نویسندگی

آوینی در نویسندگی سبک خودش را داشت و این را می‌توان در متن‌های مستند «روایت فتح» و نیز خاطرات، یادداشت‌ها و قطعات ادبی که از او به یادگار مانده است، دید. در همه این نوشته‌ها ذوق شعری حضوری پررنگ دارد و این نشانه دلبستگی و آشنایی آوینی با ادبیات است. او در کاربرد واژه‌ها و تعبیرها دقت و ظرافت خاص خودش را دارد و خیلی خوب حواسش هست که کلامش از معنای حقیقی خالی نباشد. مجموعه نوشته‌های مستندهای «روایت فتح» را می‌توان یک جریان‌سازی در ادبیات پایداری دانست؛ به‌طوری‌که بعدها بسیاری از نویسندگان از سبک و نوع نوشتن آوینی در این مجموعه تأثیر گرفتند. اغراق نکرده‌ایم اگر بگوییم ادبیات پایداری با تلاش شهید آوینی بیش‌ازپیش شناخته شد. ازجمله آثار مکتوب شهید سیدمرتضی آوینی می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد: «یک تجربه ماندگار»، «امام و حیات باطنی انسان»، «مرکز آسمان»، «با من سخن بگو دوکوهه»، «آغازی بر یک پایان»، «رستاخیز جان»، «فردایی دیگر»، «فتح خون»، «انفطار صورت» و «گنجینه آسمانی».

وجه تمایز آوینی با دیگر هنرمندان

مهدی همایون‌فر، از اعضای اصلی گروه جهاد تلویزیون در زمان جنگ و از همکاران و دوستان شهید مرتضی آوینی بوده‌است. این هنرمند مستندساز درباره آغاز آشنایی و همکاری‌اش با شهید آوینی می‌گوید: «من از سال 59 با شهید آوینی آشنا شدم؛ زمانی که ایشان در مجموعه جهاد تلویزیون، مشغول تهیه مجموعه «حقیقت» بودند. تا سال 72 و زمان شهادت ایشان هم در جوارشان بودم». همایون‌فر وجه تمایز شهید آوینی با دیگر هنرمندان انقلابی را تسلط او بر معارف اهل‌بیت(ع) و اسلام ناب می‌داند و معتقد است: «زمانی که درباره یک هنرمند شاخص مثل حافظ یا مولوی صحبت می‌کنیم، صرفاً درباره تسلط آن‌ها به علوم ادبی صحبت نمی‌کنیم، بلکه بیشتر از معارفی که آن‌ها در خود پرورانده‌اند و به این وسیله عمق وجودی‌شان را گسترش داده‌اند، حرف می‌زنیم. آن‌چه آوینی را از دیگر هنرمندان هم‌عصر خودش متمایز کرد، تسلطش بر معارف اهل‌بیت(ع) و اسلام ناب است که در وجودش کاملاً شکوفا شده بود و درواقع در نوشته‌ها وبیانش می‌جوشید و آن‌گونه حرف می‌زد که در نوشته‌ها وبیانی که در روایت فتح داشت، خودش را نشان می‌داد».

اگر آوینی امروز زنده بود…

مهدی همایون‌فر در پاسخ به این پرسش که اگر شهید آوینی امروز زنده بود، چه می‌کرد، گفت: «از دوران کوتاه زندگی ایشان پس از انقلاب مشخص است که کاملاً در دفاع از اسلام ولایتی کار می‌کرد و در این راه کم نگذاشت، خالصانه خدمت کرد، هر چه در چنته داشت و می‌توانست انجام بدهد، شبانه‌روز انجام می‌داد. به نظر من امروز هم اگر بود، در دفاع از اسلام نابی که حالا گسترش پیداکرده است، هیچ کم نمی‌گذاشت. هم‌اکنون شرایط عوض‌شده و ما می‌بینیم که اسلام چطور به اهل منطقه، درس مقاومت داده است. به نظر می‌رسد ایشان اگر زنده بود، همچنان در خدمت اسلام ناب باقی می‌ماند و از قدرت بیان و قلم شیوایش حتماً در این زمینه استفاده می‌کرد».

سید مرتضی، هنرمندی مادی‌گرا نبود

اصغر بختیاری، دیگر هنرمند مستندساز کشورمان و از دوستان نزدیک شهید آوینی، شخصیت این چهره ماندگار را این‌طور توصیف می‌کند: «آن‌جا که سخن از نام و نان و وام نباشد، هنرمند مادی‌گرا را راهی نیست. آوینی برای تشویق ،تقدیر، ثنا ،سپاس و یادنامه کار نکرد. او عارف بالله بود و فقط برای رضای خدا کار می‌کرد. شیفته خدمت بود، نه تشنه قدرت و بر این اساس کار کرد وزندگی کرد. هنرمندان شهید ،هنر شهادت را شاهد هنرمندی خود قرار داده‌اند. آفتاب آمد دلیل آفتاب». بختیاری همچنین درباره آثار شهید آوینی گفت: «آثار شهید آوینی انواع مختلفی ازجمله نوشتاری و مستند را دربرمی‌گیرد. او فعالیت مطبوعاتی را در سال 62 و همزمان با مشارکت در جبهه و تهیه فیلم‌های مستند آغاز کرد. در سال 66 نگارش کتاب «فتح خون، روایت محرم» را آغاز کرد که ناتمام ماند و نشر واحه آن را پس از شهادتش به چاپ رساند».