همه می دانند که داروها تاریخ مصرف دارند و نمی توان برای همیشه آنها را نگه داشت اما خیلی افراد در موقع استفاده، وسوسه می شوند و ترجیح می دهند این نکته مهم را فراموش کنند.

قرص و شربت چه زمانی فاسد می شود؟

تاریخ انقضا به چه معناست؟

تاریخ انقضا آخرین روزی است که سازنده قدرت و ایمنی کامل یک دارو را تضمین می کند. تاریخ انقضای دارو بر روی برچسب های بیشتر داروها، از جمله مکمل های نسخه ای، بدون نسخه (OTC) و رژیمی (گیاهی) وجود دارد. تولیدکنندگان داروی طبق قانون موظفند تاریخ انقضا را روی محصولات تجویزی قرار دهند.

به دلایل قانونی و مسئولیتی، تولیدکنندگان توصیه هایی در مورد پایداری داروها در شرایط انقضای اولیه دارو ارائه نمی کنند. با این حال، برای اکثر داروها، فقط یک تاریخ دلخواه، معمولاً ۱ تا ۵ سال است که سازنده برای آزمایش پایداری دارو انتخاب می کند. پس از باز شدن ظرف دارو پس از تولید، آن تاریخ انقضا دیگر تضمین نمی شود.

تاریخ انقضای دارو چگونه تعیین می شود؟

تاریخ انقضای یک دارو با استفاده از آزمایش پایداری تحت شیوه های تولید که توسط سازمان غذا و دارو تعیین شده است، تخمین زده می شود. محصولات دارویی که به بازار عرضه می شوند معمولاً دارای تاریخ انقضا هستند که از زمان تولید بین ۱۲ تا ۶۰ ماه طول می کشد. هنگامی که ظرف اصلی باز می شود، چه توسط بیمار یا پزشک که دارو را تجویز می کند، دیگر نمی توان به تاریخ انقضای اصلی روی ظرف اطمینان کرد..

در داروخانه، شرایط ممنوعیت مصرف اغلب بر روی برچسب بطری دارویی که به بیمار داده می شود، درج می شود. این تاریخ ها اغلب می گویند “بعد از … استفاده نکنید” یا “بعد از… دور بریزید” و ثبت آن ها توسط شرکت داروسازی الزامی است. این تاریخ ها معمولاً یک سال از تاریخ پر کردن است. اما چرا این تاریخ های انقضا متفاوت است؟

به گفته شرکت ها ی سازنده، پس از باز شدن بطری اصلی نمی توان ثبات دارو را تضمین کرد. گرما، رطوبت، نور و سایر عوامل ذخیره سازی می توانند بر پایداری تأثیر بگذارند.

داروخانه‌ها، چه خرده‌فروشی‌ها و چه بیمارستان‌ها، خانه‌های سالمندان و مصرف‌کنندگان، سالانه مبلغ زیادی دارو را بر اساس تاریخ انقضای مهر شده روی بطری‌های انبار دور می‌اندازند. در واقع، بیمارستان ها به تنهایی سالانه بیش از میلیون ها تومان دارو را دور می ریزند.

آیا مصرف داروهای تاریخ مصرف گذشته بی خطر است؟

سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) توصیه می کند که هرگز داروها را بیش از تاریخ انقضا مصرف نکنید زیرا با بسیاری از متغیرهای ناشناخته خطرناک است. برای مثال، نحوه نگهداری داروی شما قبل از دریافت، ترکیب شیمیایی و تاریخ تولید اصلی، همگی می توانند بر قدرت دارو تأثیر بگذارند.

آنتی بیوتیک تتراسایکلین یکی از این موارد است. گزارش‌هایی منتشر شده است که مصرف تتراسایکلین فاسد را با نوعی آسیب کلیوی معروف به «سندرم فانکونی» مرتبط کرده است.

به نظر می رسد اشکال دوز جامد، مانند قرص ها و کپسول ها، پس از تاریخ انقضا پایدارتر هستند. داروهایی که در محلول یا به صورت سوسپانسیون بازسازی شده وجود دارند و نیاز به نگهداری در یخچال دارند (مانند سوسپانسیون آموکسی سیلین )، در صورت استفاده پس از گذشتن تاریخ مصرف ، ممکن است قدرت لازم را نداشته باشند. از دست دادن قدرت دارو می تواند یک نگرانی عمده برای سلامتی باشد، به خصوص در هنگام درمان عفونت با آنتی بیوتیک. علاوه بر این، مقاومت آنتی بیوتیکی ممکن است با داروهای کم قدرت ایجاد شود.

داروهایی که به صورت محلول وجود دارند، به ویژه داروهای تزریقی، اگر محصول رسوب ایجاد کرد، کدر شد یا تغییر رنگ داد، باید دور ریخته شوند. داروهای مایع مانند محلول‌های چشمی یا گوش، مایعات خوراکی یا محلول‌های موضعی ممکن است در طول زمان دچار تبخیر حلال‌ها شوند. داروهای تاریخ مصرف گذشته که حاوی مواد نگهدارنده مانند قطره های چشمی هستند، ممکن است پس از تاریخ انقضا ناایمن باشند. نگهدارنده های قدیمی ممکن است باعث رشد باکتری در محلول شوند.

آیا می توانید از اپی نفرین منقضی شده استفاده کنید؟

اپی نفرین یک ماده شیمیایی ناپایدار در معرض انقضا است. سازنده بیان می کند که اتوانژکتورهای اپی نفرین نباید پس از تاریخ انقضا استفاده شوند زیرا نشان داده شده است که اپی نفرین قدرت خود را از دست می دهد. این دارو در موقعیت های تهدید کننده زندگی مانند آنافیلاکسی، یک واکنش آلرژیک تهدید کننده زندگی، نیش حشرات، یا داروها استفاده می شود. ممکن است یک تهدید بزرگ برای سلامتی یا خطر مرگ در ارتباط با اپی نفرین منقضی شده باشد.

کدام داروها پس از تاریخ انقضا بی خطر هستند؟

واقعاً هیچ راهی برای تشخیص بی خطر بودن یک دارو وجود ندارد مگر اینکه از نظر تاثیرگذاری آن آزمایش شود، اما در اینجا برخی از اقدامات عاقلانه وجود دارد:

انسولین برای کنترل قند خون در دیابت استفاده می شود و ممکن است پس از تاریخ انقضا در معرض تخریب قرار گیرد.
نیتروگلیسیرین خوراکی، دارویی که برای آنژین (درد قفسه سینه) استفاده می شود، ممکن است پس از باز شدن بطری دارو، به سرعت قدرت خود را از دست بدهد.
واکسن ها، مواد بیولوژیکی یا فرآورده های خونی نیز ممکن است پس از رسیدن به تاریخ انقضا در معرض تخریب سریع قرار گیرند.
یک بررسی اشاره کرده است که آنتی بیوتیک های قدیمی تتراسایکلین، عوامل شیمی درمانی، داروهای ضد ویروسی، آمینوگلیکوزیدها و داروهای ضد تشنج ممکن است منجر به سندرم فانکونی (نوعی مشکل کلیه) شوند.

داروهایی که قدیمی به نظر می رسند و درب آن ها باز شده است داروهای پودری یا در حال فرو ریختن، داروهایی با بوی قوی، یا داروهای خشک شده (مانند پمادها یا کرم ها) باید همیشه دور ریخته شوند، تاریخ مصرف آنها گذشته باشد یا خیر.

داروهای تزریقی تاریخ مصرف گذشته را دور بریزید. اگر تاریخ مصرف آن منقضی شده است یا نه، اگر کدر، تغییر رنگ یا دارای ذرات شناور قابل مشاهده است، همیشه تزریق را دور بریزید. شربت ها و قطره های باز شده دیگر تا زمان تاریخ مصرفشان قابل استفاده نیستند. اما از کجا می توان فهمید که پس از باز کردن این داروها تاچه زمانی می توان از آن ها استفاده کرد؟

در پاسخ به این سوال باید یادآور شد که در راهنمای استفاده بسیاری از محصولات این نکته نیز درج شده که پس از باز کردن آن، تا چه زمانی می توان از آن استفاده کرد. همچنین می توانید هنگام خرید دارو چنین اطلاعاتی را از داروخانه بگیرید. بهتر است برای فراموش نکردن تاریخ باز شدن دارو، تاریخ موردنظر را روی خود آن بنویسید.

بهتر است بدانید مواد ترکیبی را هم که خود داروخانه ها درست می کنند معمولا خیلی کمتر از دیگر داروها ماندگاری دارند. دلیل این امر هم این است که در این داروها عامدانه و آگاهانه مواد نگهدارنده اضافه نمی شود چرا که مثلا بیمار قادر به خوردن آن ها نیست. اما همین داروها هم تاریخ مصرف معینی دارند که باید اطلاعات لازم را از سازنده آن گرفت.

در ادامه مطلب به مدت زمانی که برخی داروها پس از باز شدن درشان قابل استفاده هستند اشاره خواهد شد.
قطره چشم

قطره های چشم اکثرا حاوی مواد نگهدارنده هستند. با این وجود حداکثر چهار هفته پس از باز شدن درشان قابل استفاده اند. اما قطره های چشم کوچکی که تنها برای یک بار استفاده درست شده اند مواد نگهدارنده ندارند. اگر پس از باز شدن این قطره ها از آن ها استفاده نشود باید دور ریخته شوند.

قطره ها

قطره ها، حتی قطره هایی که حاوی الکل هستند، باید ظرف یک ماه استفاده شوند. البته اطلاعات دقیق تر در مورد هر محصول را باید در دستورالعمل بسته خود قطره یافت.

کرم ها و ژل های حاوی آب

ماندگاری این محصولات پس از باز شدن کمتر از پمادهای بدون آب است. همچنین کرم هایی که حاوی چربی هستند اگر در معرض اکسیژن هوا قرار گیرند فاسد می شوند.

اسپری بینی

این محصول نیز پس از باز شدن نباید بیش از سه ماه مورد استفاده قرار گیرد. اسپری هایی که از طریق مخاط بینی جذب می شوند تنها به مدت یک هفته قابل استفاده هستند و پس از آن در هر صورت تاثیرگذاری شان از بین می رود و باید دور ریخته شوند.

چگونه باید داروهایم را ذخیره کنم تا ماندگاری آنها حفظ شود؟

نگهداری مناسب داروها ممکن است به افزایش تاثیرگذاری آنها کمک کند. کارشناسان توصیه می کنند که بهتر است همه داروهایی که بیرون از یخچال هستند را در اتاق خواب نگهداری کرد. چرا که اتاق خواب معمولا خنک و تاریک است.حمام به دلیل گرما و رطوبت مکان ایده آلی برای نگهداری داروها نیستند. به طور مشابه، داروها را نباید در هوای خیلی سرد رها کرد.

اکثر داروهای خوراکی جامد در فضاهای خشک و خنک و دور از نور پایدار می مانند. درب بطری های تجویزی را محکم بسته نگه دارید و داروها را همیشه دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی قرار دهید.

برای دستورالعمل‌های نگهداری مناسب به داخل بسته خود نگاه کنید یا از داروساز بپرسید. مراقب باشید هر دستورالعملی را برای نگهداری در یخچال یا انجماد رعایت کنید.

قرص و شربت چه زمانی فاسد می شود؟

آیا بیماران باید از داروهای تاریخ مصرف گذشته استفاده کنند یا خیر؟
هرگز از داروهای تاریخ مصرف گذشته استفاده نکنید .اگر دارویی برای یک بیماری مزمن و بالقوه تهدید کننده زندگی ضروری است، به عنوان مثال، یک بیماری قلبی، درمان سرطان، تشنج یا آلرژی تهدید کننده زندگی، قبل از انقضای آن یک نسخه جدید دریافت کنید.

این داروها اگر تاریخ مصرف آنها تمام شده باشد ممکن است مشکلات جدی ایجاد کنند:

انسولین
داروهای یخچالی
قطره چشم
داروی تزریقی
داروهای ترکیبی خاص

هر دارویی که به نظر می رسد تجزیه شده یا کدر است، یا بوی غیرطبیعی دارد، باید فورا دور ریخته شود. هنگامی که شک دارید، همیشه بهتر است یک داروی جدید تهیه کنید و داروی قدیمی را با خیال راحت دور بریزید. در ارتباط با قرص ها معمولا کمتر مشکلی ایجاد می شود اما در مورد قطره چشم، اسپری بینی، شربت و پماد مسئله متفاوت می شود. چرا که این داروها مدت زیادی پس از باز شدن درشان قابل استفاده نیستند. به طور خلاصه می توان گفت در هر دارویی که آب وجود داشته باشد، مشکل میکروبی شدن آن نیزوجود دارد