چرا راه توبه برای آدم باز شد؟

 اهل لغت “توبه” را برگشت از گناهان و اعتراف به بدي آن تعریف کرده اند. برخی گفته اند پوزش و عذرخواهی بر سه قسم است؛ يا طرف مي گويد من نكردم، يا مي گويد براي اين جهت انجام دادم، يا مي گويد من كردم و بد كردم و آن را ترك کردم، كه اين نوع آخر همان توبه است. اما توبه در شرع، ترك گناه است از جهت زشتي آن، پشيماني از آنچه انجام شده، تصميم به ترك معصيت و انجام اعمال درست به هر میزان كه امكان دارد و هر موقع اين چهار ركن محقق شد شرايط توبه كامل شده است.
در قرآن و روايات دو قسم توبه مشاهده مي شود؛ يكي “توبه نصوح” و ديگر “توبه مطلق”. توبه مطلق به این معناست که انسان از گناه پشيمان شود و تصميم بر عدم بازگشت به گناه را داشته باشد، و توبه نصوح توبه اي است كه خداوند مردم را به مثل آن دعوت كرده چون داراي آثار نيك ظاهري در وجود توبه كننده است، يعني اين قسم از توبه مردم را ترغيب به توبه مي نمايد چون تائب را فرد خالص و بي غل و غش مشاهده مي كنند. روایت شده که از امام عسكري(ع) مي پرسند؛ توبه نصوح چيست؟ حضرت در جواب مي نويسد؛ باطن مانند ظاهر باشد بلكه بالاتر.۱
فقها نيز در كتب فقهي، وقتي توبه را عنوان مي كنند، با اقوال مختلف بيان کرده اند. در “عروةالوثقي” اثر آیت الله سید محمد کاظم یزدی پشيماني را به تنهايي برای توبه كافي مي داند و بسياري از مراجع هم آن را پذيرفته اند. البته اين فتوا طبق رواياتي است كه وارد شده است.۲
در بيش از هشتاد آيه قرآن از توبه نام برده شده و در فضيلت و لزوم آن سفارش شده است. از جمله آیه ۸ سوره تحریم می فرماید: “اي كساني كه ايمان آورده ايد! به سوي خدا توبه كنيد توبه خالص”. همچنین آیه ۳۲ سوره مبارکه نور می فرماید: ” اي مومنين! همه به سوي خدا توبه نماييد، اميد است رستگار شويد.
آيه ۵۴ سوره مبارکه بقره حالات حضرت موسي(ع) با قومش را بيان می کند و مي فرمايد: “و هنگامي كه موسي به ملت خود گفت؛ اي مردم به راستي كه شما بر نفس خود به گوساله پرستي خود، ستم نموديد. پس به سوي خداي خود بازگشت نماييد و خود را بكشيد كه آن براي شما در نزد پروردگارتان بهتر است خداوند توبه شما را مي پذيرد، زيرا او پذيرنده مهرباني است.
همچنین آیه ۲۲۲ سوره بقره می فرماید: “…خداوند توبه‏ كاران و پاكيزگان را دوست دارد.” و آیه ۱۰۴ سوره توبه نیز می فرماید: “آيا ندانستند كه خداوند توبه پذير است از بندگان خود و صدقات را مي گيرد و اينكه خدا توبه پذير مهربان است.”
روايات بسياري نیز در خصوص توبه و لزوم آن و فوائدي که بر آن مترتب است از پيامبر(ص) و ائمه اطهار (ع) وارد شده است. راوی از امام صادق(ع) روایت می کند که فرمود: هنگامي كه بنده اي توبه خالص كند، خداوند او را دوست دارد، سپس بر او گناه را بپوشاند. من گفتم چگونه بر او مي پوشاند؟ فرمود؛ فراموشي را بر فرشتگان مامور او كه عليه او نوشته اند عارض كند و به اندام هاي او و به بقعه هاي زمين وحي نمايد كه بر او گناهانش را كتمان نماييد، پس در روزي كه خدا را ملاقات مي كند، ملاقات خواهد كرد در حالي كه چيزي نيست كه عليه او به چيزي از گناهان گواهي دهد.۳
از حضرت علي(ع) روايت شده که فرمود: به سوي خدا توبه كنيد و در بهشت او داخل شويد، زيرا خداوند توبه كنندگان و پاكيزگان را دوست دارد و مومن بسيار بازگشت كننده است.۴ همچنین از حضرت رضا (ع) روايت شده که فرمود: توبه كننده از گناه مانند كسي است كه براي او گناه نيست.۵
از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روايت شده است: آدم عرضه داشت بارالها! بر من شيطان را مسلط ساختي و او را در عروق بدن من جاي دادي، پس به من چيزي در مقابل عطا كن. خطاب رسيد؛ اي آدم! براي تو چنين مقرر داشتم؛ هر كه از فرزندان تو قصد گناهي كرد، بر او نوشته نشود و اگر بعد ازآن، آن را انجام داد، بر او يك گناه بنويسيم و هر كه از آنان قصد حسنه اي كرد، اگر آن را انجام نداد براي او يك حسنه بنويسيم، و اگر آن را به جا آورد براي او ده حسنه بنويسيم عرضه داشت؛ خدايا! زياد كن، فرمود؛ هر كه از آنها عمل بدي انجام داد، سپس از آن طلب آمرزش نمود، او را بيامرزم عرضه داشت؛ پروردگارا! زياد كن. خطاب رسيد؛ توبه را براي آنها قرار دادم و آن را توسعه دادم تا آنكه نفس به گلو رسد. عرضه داشت پروردگارا مرا كفايت كند.۶