با اصرار نمایندگان مجلس شورای اسلامی برمصوبه قبلی خود در ماده ۵۳ طرح اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، مبنی بر برگزاری انتخابات مجلس به صورت تناسبی در تهران، این بند از طرح به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع شد.

در گزارش پیش‌رو به روایت فراز و نشیب طرح مذکور در ماه‌های اخیر و آخرین وضعیت این طرح، پرداخته‌ایم. طرحی که با وجود تایید شورای نگهبان دو بار از جانب هیات عالی نظارت مجمع تشخیص رد شد تا با اصرار نمایندگان این‌بار از هیات عالی نظارت خارج شده و به صحن مجمع برود.

انتخابات تناسبی به چه معناست؟

بر اساس مصوبه مجلس در طرح اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس، در حوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس، هر داوطلب تأیید صلاحیت شده فقط می‌تواند به صورت منفرد یا به عنوان عضوی از یک فهرست در انتخابات شرکت کند. جزئیات نحوه عضویت کاندیداها در فهرست ها، یک ماه قبل از زمان شروع تبلیغات توسط هیات اجرائی مرکزی تهیه و به‌روز می شود و ابلاغ آن برعهده وزیر کشور است.

یکی از نکات برگزاری انتخابات تناسبی مجلس در حوزه تهران این است که نامزدها می تواند یا منفرد به رقابت بپردازد یا در یک لیست حضور پیدا کند و مانند ادوار گذشته نمی توانند در چند لیست حاضر باشند؛ چرا که قرار است سهم لیست ها برای داشتن کرسی در مجلس محاسبه شود.

فرض کنیم که الگوی نظام تناسبی انتخابات مجلس برای تهران، از سوی شورای نگهبان تایید و انتخابات اسفند امسال برای مجلس دوازدهم در این حوزه انتخابیه به این نحو برگزار شود؛ در این صورت، ستاد انتخابات برای اعلام نتیجه انتخابات تهران، ابتدا مجموع آراء صحیح کاندیداهایی که به صورت منفرد در این کارزار حضور داشتند را جمع و بر مجموع کل آراء صحیح تهران تقسیم می کند و نتیجه این معادله، سهم کاندیداهای منفرد در بین ۳۰ کرسی تهران را مشخص می کند. به عبارتی در این الگو هم انتخابات حداکثری دیده شده هم انتخابات تناسبی.

فرض کنیم مجموع آراء صحیح در تهران ۵۰ میلیون رای باشد و لیست اول ۲۰ میلیون، لیست دوم ۱۷ میلیون، لیست سوم ۱۰ میلیون و نامزدهای منفرد در مجموع سه میلیون رأی کسب کنند.

براساس تبصره اول مصوبه الحاقی مجلس درباره تناسبی شدن انتخابات حوزه انتخابیه تهران، سهم نامزدهای منفرد از کرسی های تهران محاسبه می شود. در این مثال که کاندیداهای منفرد جمعا سه میلیون رای کسب کرده اند، ۱.۸ کرسی به کاندیداهای منفرد اختصاص پیدا می کند. طبق تبصره بعدی این ماده الحاقی، توضیح داده شده که در صورتی که نتیجه این معادله عددی اعشاری شود، این عدد به بزرگترین عدد صحیح بعد از خودش گِرد می شود. بنابراین دو کرسی به نامزدهای منفرد داده می شود در نتیجه دو نفر از کاندیداهایی که بیشترین رای را در میان نامزدهای منفرد کسب کرده اند از حوزه انتخابیه تهران به مجلس راه پیدا می کنند.

با این الگو هم رقابت در لیست ها انجام می شود و هم نامزدهای یک لیست برای کسب رای بیشتر تلاش می کنند تا شانس حضور در پارلمان را پیدا کنند.

نقش تناسبی شدن انتخابات در واقعی شدن مجلس

احمد راستینه نماینده مردم شهرکرد در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس، درباره مزیت انتخابات تناسبی در واقعی شدن مجلس گفت: «معنای انتخابات تناسبی این است که احزاب و تفکرات مختلف سیاسی در چارچوب نظام مقدس جمهوری اسلامی در کلانشهری مثل تهران می‌توانند امید داشته باشند که به تناسب رأیی که به دست می‌آورند در مجلس نماینده داشته باشند و افرادی هم که به‌طور مستقل در انتخابات حاضر می‌شوند، در صورت کسب حداقل آراء، فارغ از انتخابات لیستی، می‌توانند به مجلس راه پیدا کنند.»

همچنین روح‌الله ایزدخواه نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه «نظام انتخابات تناسبی به تک صدایی شدن مجلس پایان می‌دهد»، گفت: «تناسبی شدن انتخابات تهران کمک می‌کند دیدگاه‌های مختلف در مجلس حضور داشته باشند و هر چه نظرات و سلایق فکری بیشتری در مجلس وجود داشته باشد، بهتر و به نفع کشور است و نتیجه رأی نمایندگان هم به واقعیت نزدیک تر خواهد بود. از آنجایی که مجلس عصاره فضائل ملت است، باید همه نگاه‌ها و رویکردهای داخل نظام اجازه حضور در مجلس را داشته باشند.»

نقش تناسبی شدن انتخابات در افزایش مشارکت

محمدرضا باهنر، دبیرکل جامعه اسلامی مهندسین نیز در گفتگو با فارس، با اشاره به نقش انتخابات تناسبی در تقویت احزاب،گفت: یکی از مزیت های قانون تناسبی شدن این است، که صداهای مختلف سیاسی در قالب احزاب مختلف مطرح شده و هر صدایی که توانست یک نسبتی از آرا را بدست آورد به همان نسبت یک کرسی در مجلس داشته باشد. «در این طرح به مستقلین هم حتی فکر شده که چگونه سهم داشته باشند و در کل ایده این قانون بسیار خوب است و می تواند سهم عمده ای در افزایش مشارکت مردم در انتخابات داشته باشد.»

نقش تناسبی شدن انتخابات در تقویت احزاب

اهمیت یافتن لیست‌های انتخاباتی در انتخابات مجلس، مقدمه ورود فعال و پررنگ احزاب مختلف در انتخابات، در جهت پویایی و تحرک هرچه بیشتر فضای سیاسی کشور است.

محمدرضا باهنر، یکی از مزیت‌های دیگر تناسبی شدن انتخابات را همین می‌داند و می‌گوید: «این موضوع به قوی تر شدن احزاب در کشور کمک می کند، احزاب به صورت جدی تر وارد میدان می شوند و دقیقا هر جریان و حزبی می تواند به میزان رای خود یک نماینده داشته باشد و به نوعی همه احزاب و جریان های سیاسی پاسخگو و دارای تریبون و صاحب سهم در مجلس خواهند بود.»

همچنین سیدرضا تقوی نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این سوال که نظام انتخاباتی تناسبی چه محاسنی دارد و می‌تواند چه خلأ‌هایی را پر کند، می‌گوید: نظام تناسبی را به صورت آزمایشی برای شهر تهران تصویب کردیم تا مسئله عدالت انتخاباتی را مورد توجه قرار دهیم و هر حزبی در این نظام بر اساس میزان رأی خود سهم داشته باشد.به نظر می‌رسد کسانی که با حزبی شدن جامعه و سپهر سیاسی کشور موافق هستند از این تغییر حمایت می‌کنند چراکه بر این عقیده‌اند اعمال آن، شرایط را به سمت حزبی شد سوق خواهد داد.

موافقت شورای نگهبان و مخالفت هیات عالی نظارت

هرچند برخی ناظران سیاسی تصور می کردند که ممکن است شورای نگهبان این مصوبه را به دلیل مغایرت احتمالی با برخی اصول قانون اساسی (انتخاب بر اساس رای مستقیم مردم) به مجلس بازگرداند اما چنین نشد. از سخنان هادی طحان نظیف سخنگوی این شورا در نشست خبری هفته گذشته، چنین بر می آید که شورای نگهبان در مرحله نخست بررسی طرح اصلاح قانون انتخابات مجلس، نسبت به اصل برگزاری انتخابات تناسبی ایرادی نداشته بلکه ابهاماتی داشته که به مرور برطرف شده است.

به گفته طحان نظیف، این شورا موافق انتخابات تناسبی است و البته هیات عالی نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی انتخابات در مجمع تشخیص مصلحت نظام در مرحله قبل ایراداتی نسبت به این موضوع داشت، اما در این مرحله تاکنون نظری از مجمع دریافت نشده است.

پس از تایید و موافقت شورای نگهبان به عنوان ناظر انتخابات با شیوه تناسبی، از وزارت کشور به عنوان متولی بخش اجرایی انتخابات نیز خبر رسید که با این شیوه شمارش آرا موافق است.

احمد وحیدی وزیر کشور نیز چنین گفته است که برای این وزارتخانه در موضوع انتخابات تناسبی مهم این است که در اجرا، مشکلی نباشد.

به گفته او در جلسه هیات نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام با شیوه انتخابات تناسبی مخالفت نشد بلکه بابت شیوه اجرایی و شفاف‌تر شدن این مصوبه نظراتی مطرح شد تا در اجرا دچار مشکل نشویم.

دلایل هیات عالی نظارت برای مخالفت چیست؟

تناسبی شدن انتخابات با مخالفت هیات عالی نظارت مجع تشخیص مصلحت روبرو شد و در حال حاضر با اصرار نمایندگان جهت تعیین تکلیف، به صحن مجمع ارجاع شده است.

در همین راستا محمدصالح جوکار، رئیس کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها در مجلس در تشریح دلیل مخالفت مجمع تشخیص با تناسبی شدن انتخابات مجلس، گفت: مجمع تشخیص مصلحت می‌گوید این مصوبه باعث ایجاد تبعیض می‌شود، همچنین گفته می‌شود که بر اساس مدل تناسبی انتخابات، شایسته‌گزینی محقق نمی‌شود. نظر آنان این است که فردی که بیشترین رأی را می‌آورد، باید به مجلس راه یابد اما در مدل تناسبی ممکن است فردی آرای خوبی هم کسب نکند اما چون لیست وی درصدی از آرا را آورده، به مجلس راه یابد.

حال باید منتظر ماند و دید آیا اعضای مجمع تشخیص مصلحت، تن به اصلاح قانون انتخابات خواهند داد یا ترجیح می‌دهند شیوه فعلی تداوم یابد.