چه‌جریان‌هایی‌در کابینه‌یازدهم وجود دارد؟
دیدبان: پنج شنبه ی هفته ی گذشته؛ از 18
وزیر پیشهادی دولت یازدهم 15 نفر از آنان توانستند از مجلس رأی اعتماد
بگیرند و سه نفر نیز از همراهی با دولت باز ماندند. اما کابینه ی یازدهم
تنها از وزیران تشکیل نمی شود، بلکه معاونت های مختلف رئیس جمهور و سایر
منصوبین رئیس جمهور نیز به عنوان اعضای کابینه در جلسات هیئت دولت شرکت می
کنند. حال با شکل گیری و استقرار دولت یازدهم می توان وزیران و مدیران این
دولت را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. اگر دولت دکتر روحانی رو به طور دقیق
مورد مداقه قرار دهیم مشخص می شود که این دولت از جریان های مختلف فکری و
سیاسی تشکیل شده است. این جریان های در یک نقطه اشتراک دارند و آن اینکه
دارای تجربه، تفکر اعتدالی، سابقه ی همکاری با دکتر روحانی و همچنین روحیه
همکاری و هماهنگی با سایر جریان های سیاسی و فکری دولت را دارا می باشند.
از این رو به نظر می رسد دولت یازدهم با توجه به ترکیبی که کم کم آرایش آن
در روزهای آینده شفافیت بیشتری می یابد؛ نسبت به سایر کابینه ها هماهنگی
بیشتری خواهد داشت.
فارغ التحصیلان در دانشگاه های خارجی
اولین جریان قابل توجه در دولت یازدهم حضور فارغ التحصیلان دانشگاه های اروپا و آمریکا است. هر چند این نکته فی نفسه ذاته نقطه ی منفی محصوب نمی شود و هرگز به معنای غرب زدگی نیست اما
تحصیل در سیستم آموزشی اروپا و آمریکا می تواند به عنوان یک جریان فکری در
دولت مد نظر قرار بگیرد. این جریان از آن رو که در مراحل تصمیم گیری و
تصمیم سازی تصمیمات دولت می تواند خود را نشان دهد باید مطمح نظر قرار
بگیرد. هر چند سابقه و حضور در دانشگاه های غربی می تواند زمینه ساز
ارتباطات دیگری نیز باشد. البته باید مد نظر داشت که شخص رئیس جمهور نیز
دوره کارشناسی ارشد و دکتری را در رشته ی حقوق اساسی و در دانشگاه کلودنین
گلاسگو انگلستان گذرانده است.
اما بعد از رئیس جمهور محل تحصیل محمد جواد ظریف باید مورد توجه قرار
بگیرد. سکاندار وزارت امورخارجه ی ایران نیز دوره کارشناسی، کارشناسی ارشد
خود را در رشته ی روابط بین الملل و در دانشگاه سانفرانسیسکو گذراند و پس
از مدتی وقفه، دکترای خود را در رشته ی حقوق بین الملل و در شهر دنور ایالت
کلرادوی آمریکا به اتمام رسانید. مشهور است که ظریف آنقدر بر آمریکا و
فرهنگ این کشور مسلط است که انگلیسی را با لهجه ی آمریکایی صحبت می کند و
همچنین نام ظریف برای مقامات اروپای و آمریکای نامی آشناست.
محمد نهاوندیان نیز از جمله شخصیت های مطرح در دولت یازدهم است که هر چند
به عنوان چهره ای اقتصادی مطرح است اما تحصیلاتش را در آمریکا گذرانده است.
دکتر محمد نهاوندیان را می توان مرد پنهان اقتصاد ایران دانست. وی در سال
1351 وارد دانشگاه در رشته ی اقتصاد شد. بعد از پایان دوره لیسانس، به
تحصیل همزمان براى فوق لیسانس در دو رشته برنامه ریزى شهرى و منطقه اى و
اقتصاد پرداخت. با اوج گیرى انقلاب، هردو رشته تحصیلى خود را رها کرد و بعد
از مدتی برای ادامه ی تحصیل به آمریکا رفت و موفق به اخذ مدرک کارشناسی
ارشد و دکترا در رشته ی اقتصاد شد و در سال 1372به ایران بازگشت.
محمدرضا نعمت‌زاده را می توان مهمترین فرد در حلقه ی همراهان و حلقه ی
نزدیک حسن روحانی دانست. وی که با رأی نمیاندگان مجلس وزیر وزراتخانه ی
بزرگ صنعت،معدن و تجارت هم شد؛ تحصیلات مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد
خود را نیز در آمریکا گذرانده است.
همچنین محمدباقر نوبخت نیز دارای تحصیلات در حوزه ی اقتصاد بوده و فارغ
التحصیل مقطع دکترای این رشته از انگلستان است. علی اکبر صالحی هر چند چهره
ای مستقل به شمار می رود و تنها بازمانده ی دولت دهم در کابینه ی یازدهم
محسوب می شود اما وی نیز مدرک کارشناسی خود را از دانشگاه آمریکایی بیروت و
دکتری را در رشته علوم فنی در سال ۱۹۷۷ از دانشگاه ام‌آی‌تی آمریکا دریافت
کرد.
عباس آخوندی نیز هر چند دارای مدرک کارشناسی ارشد مهندسی راه و ساختمان از
دانشگاه تهران بود اما پس از آن به انگلستان روفت و در کالج رویال هالووی
لندن در رشته اقتصاد سیاسی به ادامه تحصیل پرداخت و موفق شد مدرک دکترای
خود را دریافت کند.به این ترتیب تقریبا 8 نفر از
اعضای دولت یازدهم فارغ التحصیل دانشگاه های اروپا و آمریکا می باشند که می
توان آن را یک جریان فکری مستقل در تصمیم سازی ها و تصمیم گیری های دولت
یازدهم مد نظر قرار داد.
طیف مدیران کارگزارانی و دولت هاشمی
جریان اصلی در دولت یازدهم به نظر می رسد که جریان سیاسی و از جرگه ی طیف
کارگزاران باشند. دولت دکتر روحانی شخصیت های مهمی از حزب کارگزاران را در
خود جای داده است. معروف ترین این چهره ها اسحاق جهانگیری است که به عنوان
معاون اول دولت یازدهم فردای بعد از تنفیذ حکم ریاست جمهوری منصوب شد.
کارگزاران به تکنیک در عمل و اجرایی بودن مشهور هستند و عمدتا سابقه ی حضور
در دولت هاشمی رفسنجانی و برخی نیز سابقه ی حضور در دولت اول خاتمی دارند.
کارگزاران دارای سابقه ی مدیریت اجرایی در تمامی سطوح مدیریتی کشور بوده و
عمدتا به عنوان مدیران کلان و میانی دولت هاشمی مورد چینش قرار می گرفتند.
علاوه بر جهانگیری محمدعلی نجفی نیز به عنوان یکی از شخصیت هایی که از او
به عنوان اعضای سرشناس و جزو هیئت مؤسس حزب کارگزاران نام برده می شود نیز
جزو وزرای پیشنهادی دکتر روحانی برای تصدی وزارت آموزش و پرورش بود که
نتوانست رأی اعتماد مجلس را بگیرد.
شخصیت های نظیر محمدباقر نوبخت، بیژن زنگنه، حجتی، عباس آخوندی،
محمدرضا نعمت زاده، اکبر ترکان، محمد فروزنده، حسین فریدون، مرتضی بانک،
رضا صالحی، محمدرضا صادق در دولت و داشتن منصب های نظیر وزارت، معاونت
رئیس جمهور و یا مشاور دکتر روحانی نشان از حلقه ای فراگیر و قوی از این
جریان سیاسی در دولت یازدهم می دهد. این افراد هر چند عضو حزب کارگزاران
نبوده اند اما از نظر طیف فکری و سابقه ی اجرایی و مدیریتی در این جریان
قرار می گیرند و هاشمی رفسنجانی نقطه ی اشتراک همه این افراد است. این
جریان از مدیران و وزیران در دولت بیشتر در وزارت خانه و معاونت هایی که
کارویژه ی اجرایی و عملیاتی دارد وارد شده و در بزنگاه ها اثر سیاسی خود را
بر جای خواهند گذاشت.
اقتصاددانان اقتصاد خصوصی
شاید مهمترین چالش دولت یازدهم را بتوان چالش اقتصادی و وضعیت نابسامان
معیشتی جامعه دانست. یکی از بزرگتیرن میراث هایی که دولت احمدی نژاد برای
دولت یازدهم باقی گذاشته؛ گرانی و تورم بوده از این رو روحانی ترجیح داده
تا یک تیم قوی، یکدست و هماهنگ از اقتصادانان را به دور هم جمع کند و تلاش
کند تا عرصه ی اقتصاد را مدیریت نموده و به سامان برساند. محمد نهاوندیان،
محمد باقر نوبخت، طبیب نیا که به ترتیب رئیس دفتر رئیس جمهور،معاونت
برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور و وزرات اقتصاد را بر عهده گرفتند
با همکاری سایر بخش های اقتصادی دولت باید امور اقتصادی کشور را مدیریت
کنند. اما حضور متداوم و طولانی محمد نهاوندیان در بخش اقتصاد خصوصی و
اعتقاد صریح محمدباقر نوبخت در این عرصه باعث شده تا اعضای تیم اقتصادی
دولت یازدهم بیشتر به سمت جریان اقتصاد خصوصی متمایل باشند. از این رو این
جریان فکری ـ اقتصادی را نیز باید از جریان های اثرگذار در دولت یازدهم
دانست.
راست سنتی
اما تنها اصلاح طلبان و کارگزارانی ها در دولت روحانی حضور ندارند بلکه می
توان خطی از جریان راست سنتی را نیز در دولت یازدهم تشخیص داد. پیشنهاد
عبدالرضا رحمانی فضلی به عنوان وزیر کشور هر چند در ابتدا اندکی باعث تعجب
جریان های سیاسی شد اما بعد از مشخص شدن گزینه های وزارت دادگستری یعنی
مصطفی پورمحمدی و وزرات ارشاد یعنی علی جنتی و همچنین گمانه زنی ها در مورد
حضور سیدرضا اکرمی در یکی از معاونت های رئیس جمهور نشان از همکاری دکتر
روحانی با راست سنتی و شکل گیری جریانی از مدیران راست سنتی در دولت یازدهم
بود. اگر وزیر اطلاعات یعنی سید محمود علوی را نیز جوز این دسته بدانیم،
باید مدعی شد که راست سنتی هر چند حضور کمی کمتری نسبت به طیف ها و جریان
های سیاسی دیگر در دولت یازدهم دارد اما تقریبا اوضاع سیاسی – امنیتی کشور
تحت لوای این جریان سیاسی کشور قرار گرفته است.
اصلاح طلبان
هر چند سه گزینه ی اصلاح طلب نجفی و سلطانی فر و میلی منفرد نتوانستند رأی
اعتماد مجلس را جلب کنند اما حضور اصلاح طلبان و سایه سنگینشان بر دولت
یازدهم محمدود به این افراد نشده است. حضور علی ربیعی در وزارت کار، رفاه و
امور اجتماعی، مشاورینی چون سریع القلم، یونسی و …نشان از شکل گیری
جریانی از اصلاح طلبان در دولت یازدهم دارد. هر چند این منصب ها بیشتر
مشورتی باشد تا جرایی اما مشاوران معمولا بیشتریتن تأثیر را بر رئیس جمهور
می گذراند.
شخصیت های مستقل
اما در دولت روحانی همه افراد را نمی توان جزو جریان یا طیف خاصی دسته
بندی کرد. برخی از چهره ها نیز بیشتر شخصیت مستقل داشته و به عنوان مدیران و
وزیرانی مستقل شناخته می شوند البته این به معنای عدم تمایل سیاسی نیست.
شخصیت هایی نظیر الهام امین زاده به عنوان معاونت حقوقی رئیس جمهور، حمید
چیت چیان به عنوان وزیر نیرو که توانست رأی قابل توجهی از مجلس شورای
اسلامی بگیرد، حسین دهقان در کسوت وزرات دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و
همچنین حضور پررنگ حسام الدین آشنا به عنوان عقل منفصل دکتر روحانی را می
توان جزو دسته ی مستقل های دولت یازدهم برشمرد.
جمع بندی
دولت روحانی را نمی توان همچون دو دولت دیگر قبلی تحلیل و بررسی نمود. این
دولت متشکل از جریان های مختلف فکری، سیاسی و اقتصادی می باشد و نقطه
مشترک تمای اعضای کابینه، سابقه ی مدیریتی، سابقه ی همکاری با دکتر روحانی و
همچنین روحیه ی همکاری با سایر اعضای کابینه می باشد. جریان هایی نظیر
محصلین اروپاو آمریکا، طیف مدیران کارگزارانی و دولت هاشمی، اقتصاددانان
اقتصاد خصوصی، اصلاح طلبان، راست سنتی و همچنین شخصیت های مستلق جریان های
فعال در دولت روحانی می باشند.
