آیا بریکس می‌تواند دلار آمریکا را از سلطنت خلع کند؟
فرارو نوشت: ارز ذخیره جهان با چالشی از سوی کشورهای جنوب جهانی مواجه شده که خواستار گزینه‌هایی فراتر از دلار هستند. با این وجود، این چالش به اندازه‌ای توان دارد که دلار را از پادشاهی ساقط کند.
برای مدت زمان ۸۰ سال دلار ایالات متحده بر تمام ارزهای دیگر تسلط داشت. با این وجود، گروهی از کشورهای در حال توسعه که از حضور قریب الوقوع غرب بر مدیریت و امور مالی جهانی خسته شده اند مصمم هستند که آن نفوذ را از بین ببرند. “ولادیمیر پوتین” رئیس جمهور روسیه روز سه‌شنبه در یک سخنرانی مجازی در نشست بریکس در ژوهانسبورگ جایی که رهبران برزیل، هند، چین و آفریقای جنوبی برای سه روز گردهم آمده بودند گفت: “روند دلارزدایی غیرقابل بازگشت است و با سرعت رو به افزایش می‌باشد”.
دلار از پایان جنگ جهانی دوم ارز ذخیره اصلی جهان بوده و تخمین زده می‌شود که در بیش از ۸۰ درصد تجارت بین المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. “لولا داسیلوا” رئیس جمهور برزیل در اوایل سال جاری این پرسش را مطرح کرد که چرا همه کشورها باید تجارت خود را بر مبنای دلار قرار دهند و پیش از آن یک مقام ارشد روسیه اشاره کرده بود که گروه بریکس در حال کار بر روی ایجاد واحد پولی خود می‌باشد.
درخواست‌ها برای پایان دادن به سلطه دلار موضوع تازه‌ای نیست و صرفا مختص اعضای بریکس نمی‌باشد. با این وجود، کارشناسان معتقدند تغییرات ژئوپولیتیک اخیر و تنش‌های فزاینده بین غرب و روسیه و چین به این موضوع دامن زده است. تحریم‌های غرب به دلیل تهاجم روسیه به اوکراین در اوایل سال ۲۰۲۲ میلادی باعث مسدود شدن تقریبا نیمی از ذخایر ارز خارجی روسیه شد. هم‌چنین، این تحریم‌ها باعث حذف بانک‌های بزرگ روسیه از سوئیفت شبکه پیام رسانی برای تسهیل پرداخت‌های بین المللی بانک‌ها شدند.
ایالات متحده در اواخر سال محدودیت‌هایی را بر صادرات فناوری نیمه هادی به چین اعمال کرد. “شیرلی زی یو” از اعضای ارشد مدعو در مدرسه اقتصاد لندن به “الجزیره” می‌گوید: “از آنجایی که ایالات متحده از دلار به عنوان یک سلاح در تحریم روسیه و ایران استفاده می‌کند دیگر کشورهای در حال توسعه تمایل بیشتری به جستجوی ارزهای جایگزین برای تجارت، سرمایه‌گذاری و ذخایر و هم چنین توسعه سیستم‌های ترخیص چند جانبه جایگزین خارج از سوئیفت دارند”.
او اشاره می‌کند از آنجایی که فدرال رزرو ایالات متحده در سالیان اخیر نرخ بهره را افزایش داده کشورهای در حال توسعه به طور گسترده‌ای از پرداخت سود بیش‌تر برای بدهی دلاری خود و مبارزه با تاثیر نرخ ارز ناشی از یک دلار قوی رنج برده اند. در نتیجه، علاقه به وام گرفتن به ارزهای محلی یا سایر ارزها به شدت با ملاحظات اقتصادی و انگیزه‌های آن مرتبط است.
“گوستاو دی کاروالیو” تحلیلگر سیاست روابط روسیه و آفریقا در موسسه روابط بین‌الملل آفریقای جنوبی می‌گوید: “انگیزه کشورهای جهانی جنوب در تلاش برای یافتن جایگزین بیش‌تر یک ملاحظه عملی است تا ملاحظه‌ای اخلاقی”.
او می‌گوید: “کشورها تاثیرات تحریم‌ها را می‌بینند و از خود می‌پرسند: “درگیر کردن خودمان با یک ارز در سطح جهانی که ممکن است هر لحظه برای اهداف سیاسی از سوی امریکا مورد استفاده قرار گیرد ما را با چه خطراتی مواجه می‌سازد”؟ او اشاره می‌کند گزینه‌هایی که بریکس ممکن است در نظر بگیرد استفاده از سبدی از ارزهای کشورهای عضو آن گروه، استفاده از طلا به عنوان یک ارز بالقوه جدید یا حتی استفاده از ارزهای دیجیتال است. او می‌گوید: “هر یک از آن ارزها کاملا مجزا هستند و احتمالا در میان مدت تا بلند مدت تاثیرگذار می‌باشند”.
ارز بریکس؟
با در نظر گرفتن گزینه‌های ارزی احتمالی برخی کارشناسان تردید دارند که بسیاری بخواهند به استاندارد طلا بازگردند و ارزهای دیجیتال نیز گزینه‌ای بعید و حتی خطرناک هستند. این دسته از کارشناسان می‌گویند: “از کدام ارز دیجیتال استفاده می‌کنید کدام ارز باثبات. هیچ کدام از آن ارزها در تجارت بین‌المللی مفید نبوده‌اند”.
در مورد ایجاد واحد پولی بریکس جداگانه کارشناسان تردید دارند. یو می‌گوید: “ایجاد ارز بریکس به مجموعه‌ای از نهادها نیاز دارد. ایجاد نهاد مستلزم مجموعه‌ای مشترک از استانداردها و ارزش‌های زیربنایی است. دستیابی به این اهداف بسیار دشوار است اگرچه غیر ممکن نیست”.
“کریس ویفر” یک تحلیلگر سرمایه‌گذاری در شرکت مشاوره استراتژیک “ماکرو ادوایزری” که بر روی روسیه و اوراسیا متمرکز است ایده ارز بریکس را “غیر قابل تحقق” می‌داند. ویفر به “الجزیره” می‌گوید: “حتی مردم در کشورهای مختلف می‌دانند که این اتفاق رخ نمی‌دهد یا برای مدت بسیار طولانی رخ نخواهد داد”.
کارشناسان معتقدند ایده بریکس برای ایجاد جایگزینی برای دلار کاملا خیالی و غیر واقعی به نظر می‌رسد. در حالی که صحبت در مورد ارز احتمالی توجه را به گزینه‌هایی برای جایگزینی دلار معطوف کرده است.
“آنیل سوکلال” سفیر آفریقای جنوبی در بریکس می‌گوید هدف کم‌تر ارائه جایگزین برای دلار و بیش‌تر ارائه انتخاب‌های متنوع‌تر به جهان است. سوکلال می‌گوید: “بریکس ضد غرب نیست. ما در برابر دلار نیستیم. ما در رقابت نیستیم. با این وجود، آن چه با آن مخالف هستیم تداوم تسلط دلار در معاملات مالی جهانی است”.
ویفر می‌گوید صرفنظر از اصلاحاتی که بریکس قصد اجرای آن را دارد اگر به عنوان انتخابی بین شرق و غرب یا غرب و سایرین در نظر گرفته شود این گروه فضای زیادی برای توسعه نخواهد داشت.
ارزهای محلی
ویفر درباره یافتن جایگزین‌هایی برای دلار می‌گوید بریکس احتمالا برای استفاده بیش‌تر از ارزهای محلی تلاش خواهد کرد. او می‌افزاید: “ما پیش‌تر می‌دانستیم که ۸۰ درصد تجارت بین روسیه و چین با روبل روسیه یا یوان چین انجام می‌شود. روسیه هم چنین در حال معامله با هند با روپیه است. بنابراین، شما در مورد یک ارز جدید صحبت نمی‌کنید بلکه در مورد تسویه حساب به ارز آفریقای جنوبی یا واحد پول روسیه صحبت می‌کنید”.
حتی خارج از گروه اصلی بریکس سایر کشورها تجارت با ارزهای محلی را آغاز کرده‌اند. امارات متحده عربی و هند ماه گذشته توافق نامه‌ای را امضا کردند که به آنان امکان می‌دهد پرداخت‌های تجاری را به جای دلار به روپیه تسویه کنند.
با این وجود، استفاده گسترده از ارزهای محلی چالش جدیدی را نیز به همراه دارد: قابلیت تبدیل. ویفر می‌گوید کشورهایی که تجارت بیشتری انجام می‌دهند نیز باید مقدار بیش تری از ارز یکدیگر را ذخیره کنند. او می‌افزاید: “شما باید بتوانید آن را به ارز خود تبدیل کنید. این کار در هند اقدام دشواری می‌باشد جایی کنترل سرمایه مانع از خروج بدون اجازه افراد از کشور می‌شود. هنگامی که روپیه از هند خارج شد هنوز باید به ارز دیگری مانند دلار تبدیل شود تا بتوان آن را به ارز محلی انتخابی تبدیل کرد.
بنابراین، تغییرات عظیمی وجود دارد که باید رخ دهند. هند باید کنترل سرمایه را کنار بگذارد و پس از آن باید تقریبا جایگزینی برای سیستم بانکی سوئیفت که سیستم جهانی ایجاد کرده وجود داشته باشد تا امکان انتقال این ارزها بین شرکای تجاری فراهم شود و از تحریم‌های جهانی جلوگیری به عمل آید تحریم‌هایی که در حال حاضر مانع از انتقال مدنظر می‌شود. سپس هر کشور باید مقدار بیشتری از ارز شریک تجاری مربوطه را در اختیار داشته باشد. این تغییرات باید به آرامی و بر اساس کشور به کشور اجرا شوند”.
با این وجود، موانعی در این میان وجود دارند. استفاده از ارزهای محلی به عنوان ارز ذخیره استراتژی‌ای است که جای تردید دارد، زیرا ارز ذخیره باید با دسترسی به بازارهای نقدی که می‌تواند به سرعت وارد و خارج شود پایدار باشد. واقعیت آن است که دلار واقعا تنها ارزی است که در حال حاضر همه این مزایا را ارائه می‌کند.
هم‌چنین، پاسخگویی به این پرسش که یک کشور با چه کسی تجارت می‌کند نیز تعیین کننده آن است که آن کشور مایل به پذیرش چه ارزی می‌باشد. برای مثال، آفریقای جنوبی که تجارت زیادی با چین انجام می‌دهد ممکن است مشتاق حفظ ذخایر یوان باشد، اما از آنجایی که دیگر شرکای تجاری اصلی آن در غرب هستند در نتیحه آفریقای جنوبی به دلار بیشتری در مقایسه با ریال یا روبل روسیه نیاز دارد.
دلار برای پادشاه ماندن
از دید سوکلال و دیگر رهبران بریکس منطق جایگزینی برای دلار به طور کلی شبیه تغییر ساختار حاکمیت جهانی است. او می‌گوید: “ما دوست داریم در دنیای چند قطبی زندگی کنیم. تجارت دیگر تحت سلطه کشورهایی نیست که در دهه‌های ۷۰، ۸۰ و ۹۰ میلادی بر تجارت مسلط بودند. آنان دوران به پایان رسیده است. ما هم چنین می‌خواهیم شاهد انتخاب‌های چند قطبی و دنیای مالی چند قطبی باشیم. ما نمی‌خواهیم به یک یا دو ارز به عنوان ارز انتخابی وابسته باشیم”.
سوکلال به سیستم پرداخت و تسویه پان – آفریقایی یک زیرساخت فرامرزی برای تسهیل تراکنش‌های پرداخت مستقیم در سراسر قاره آفریقا به عنوان الگویی که باید دنبال شود اشاره کرد.
او می‌گوید استفاده از این سیستم پان آفریقایی در مقایسه با استفاده از سوئیفت باعث صرفه جویی سالانه ۵ میلیارد دلار در کارمزد تراکنش‌های تجاری می‌شود. با این وجود، تحلیلگران می‌گویند که دلار برای آینده‌ای قابل پیش بینی پادشاه ارزها باقی خواهد ماند. به گفته ویفر ما هنوز دهه‌ها از هر آن چه واقعا سلطه دلار را به چالش بکشد فاصله داریم.
او می‌گوید: “حتی اگر بریکس یک ارز مشترک ایجاد کند ممکن است در نهایت مانند یورو عمل نماید که به طور جدی سلطه دلار را به چالش نکشیده است. برای نفت و سایر کالاها قیمت مرجع قیمت دلار است و کشورهایی که از ارزهای جایگزین استفاده می‌کنند نیز کماکان برای تعیین ارزش خرید و فروش خود از دلار استفاده می‌نمایند
