هوای تهران و چند شهر دیگر کشور، دوباره به وضعیت آلودگی در ماه‌های سرد سال برگشته که به تاکید کارشناسان حوزه سلامت نتایج آن آسیب جدی به سلامت افراد است. آثار کوتاه‌مدت آلودگی هوا شامل حساسیت چشم‌ها، بینی و حلق، عفونت‌های دستگاه تنفسی، سردرد، تهوع و واکنش آلرژیک است اما این پدیده در درازمدت منجر به بیماری مزمن تنفسی، سرطان ریه، بیماری قلبی و حتی آسیب به سایر ارگان‌های بدن می‌شود. آمار مراجعه به مراکز درمانی هم با علائم و مشکلات تنفسی به اورژانس بیمارستان‌ها افزایش پیدا می‌کند. این در حالی است که اداره کل هواشناسی استان تهران از افزایش آلاینده‌های جوی به ویژه ذرات معلق کمتر از ۲٫۵ میکرون در نیمه جنوبی تهران (پیشوا، قدس، ری، شهریار، قرچک، ملارد، ورامین، پاکدشت، اسلامشهر) و تداوم آلودگی تا امروز سه‌شنبه خبر داده است. به همین دلیل همان توصیه‌های اکید به کاهش تردد غیرضروی به ویژه برای کودکان، سالمندان و افراد دارای بیماری‌های قلبی و تنفسی، همچنین حذف فعالیت‌های ورزشی و پرتحرک در فضای باز برای تمامی گروه‌های سنی دوباره مطرح است. اما متخصصان طب ایرانی می‌گویند که علاوه بر چنین مواردی، دستورالعمل‌های ساده‌ای هم وجود دارد که عمل به آنها هم می‌تواند سبب کاهش اثرات آلودگی هوا بر بدن شود.

چرا آلودگی هوا را باید جدی گرفت؟

از دیدگاه طب ایرانی هوای پاک از مهم‌ترین عواملی است که انرژی‌ها را در بدن افزایش می‌دهد و سلامت و نشاط را به همراه دارد. شش اصل ضروری برای یک زندگی سالم وجود دارد که هوای پاک و سالم یکی از آنها است اما هوای آلوده همه اعضای بدن از جمله قلب، مغز و کبد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و آنها را دچار بیماری می‌کند.

تأثیر آلاینده‌ها بر مغز و قلب

آلاینده‌های شیمیایی در شهرهای بزرگ از جمله منو اکسیدکربن، دی اکسید نیتروژن، دی اکسید گوگرد و ذرات معلق کمتر از ده میکرون آسیب‌های جدی برای سلامت بدن دارند. منواکسید کربن ظرفیت خون برای حمل اکسیژن را کاهش می‌دهد و تأثیر منفی روی قلب و مغز به عنوان دو عضوی که مصرف اکسیژن بالایی دارند، می‌گذارد.

اثرات تنفس گازهای آلوده موجود در هوا

از سوی دیگر استنشاق این گاز باعث کاهش دقت بینایی، کاهش توان کاری و عدم قابلیت یادگیری و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره هم می‌شود. ذرات معلق با قطر کمتر از ده میکرومتر به دلیل راهیابی به سیستم تنفسی در مقایسه با سایر آلوده‌کننده‌ها مانند گوگرد و اکسیدهای ازت خطر بیشتری دارند و موجب تشدید بیماری‌های قلبی و ریوی و کاهش عملکرد سیستم ایمنی و آسم در کودکان و افزایش انواع سرطان‌ها می‌شوند.

شاید هم سکته

همچنین به دنبال ایجاد التهاب عمومی در بدن فرآیند لخته شدن خون را تسریع کرده و با انسداد عروقی احتمال سکته قلبی را گسترش می‌دهند. آلاینده‌های شیمیایی مانند دی اکسید نیتروژن هم باعث تحریک چشم و ایجاد سوزش در ریه‌ها می‌شود. دی اکسید گوگرد هم باعث تحریک مجاری تنفسی، برونشیت مزمن، آسم و آمفیزم است. ترکیبات آلی فرار نیز که از احتراق بنزین و گازوئیل ایجاد می‌شود می‌تواند سبب جلوگیری از تشکیل گلبول قرمز و نهایتاً کم خونی شوند.

ضعف سیستم ایمنی در هوای آلوده

آلودگی هوا همچنین می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند و منجر به تشدید بیماری‌های مرتبط با ضعف سیستم ایمنی شود. حسین رضایی‌زاده،‌ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با تایید این مطلب به نقش تغذیه خوب و خواب کافی در کاهش اثرات آلودگی هوا، اشاره می‌کند و می‌گوید: «در ابتدا یکی از مهم‌ترین توصیه‌ها به مردم این است که در هوای آلوده از ماسک استفاده کنند و تردد خارج از منزل را کاهش دهند. اما نکته مهم در آلودگی هوا این است که بدن مستعد بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی می‌شود، بنابراین ۸ساعت خواب در طول شبانه‌روز همراه غذای مناسب می‌تواند از بیماری‌هایی که در نتیجه ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن و آلودگی هوا ایجاد می‌شود، جلوگیری کند.»

به گفته این متخصص طب ایرانی استفاده از غذاهایی مثل سوپ جو و شلغم پیشنهاد طب ایرانی برای کاهش جذب سموم هوا و تقویت سیستم ایمنی بدن است. همچنین مصرف عسل به شیوه‌های مختلف هم می‌تواند در این هوای آلوده برای سلامت بدن مفید باشد.

کمی تغییر در هوای آلوده

«هوا یکی از اصول مهم شش‌گانه سبک زندگی است که کیفیت آن تاثیر مستقیمی بر مزاج و سلامت فرد دارد، به همین دلیل طب ایرانی توصیه‌هایی بر مبنای اصلاح سبک زندگی دارد تا کمترین آسیب به فرد وارد شود.»

نفیسه حسینی‌یکتا، مدیرکل دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت با بیان این مطلب عنوان می‌کند: «هر سال با سرد شدن هوا شاهد افزایش آلودگی هوا هستیم که تاثیرات منفی بر همه اعضای بدن خصوصا قلب و ریه می‌گذارد. عوارضی از جمله خشکی پوست، عطسه و آبریزش بینی، سردرد، بی‌قراری و آشفتگی، افزایش ضربان قلب، کاهش حافظه و تمرکز و افسردگی. بر این اساس توصیه می‌شود که سالمندان، کودکان و زنان باردار یا افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای و سیستم ایمنی ضعیفی دارند تا حد امکان در مواقعی که آلودگی هوا شدت می‌گیرد از منزل خارج نشوند.»

سبک غذایی و آلودگی هوا

حسینی‌یکتا اصلاح سبک غذایی را در این باره مؤثر می‌داند و بیان می‌کند: «در شرایط آلودگی هوا سیستم گوارش بدن ضعیف می‌شود، به همین دلیل بهتر است از مصرف غذاهای سنگین و پرچرب و غلیظ مانند گوشت گاو، بادمجان، سوسیس، کالباس، کنسروها، ماکارونی و لازانیا که باعث تولید خشکی در بدن می‌شوند، خودداری و بیشتر غذاهای سبک مصرف شود. از پرخوری و درهم خوری هم باید پرهیز شود. استفاده از غذاهایی مثل سوپ جو با سبزیجات فراوان همچون پیازچه، گشنیز، شوید، ریحان، اسفناج و شلغم و سالاد کاهو با هویج رنده شده، روغن زیتون و آب لیمو یا نارنج طبیعی برای کاهش جذب سموم هوا و رفع یبوست، بهتر است.»

سلام به مغزها و مایعات

این متخصص طب ایرانی با توصیه به مصرف مغزها همچون گردو، بادام شیرین و فندق و میوه‌هایی همچون سیب و انار شیرین و البته مایعات عنوان می‌کند: «مصرف به اندازه مایعات به ویژه آب یا شیر در دفع سموم مؤثر است؛ به ویژه افرادی که خشکی مزاج هستند باید در این ایام مایعات بیشتری مصرف کنند. مصرف آبمیوه‌هایی مثل آب لیمو شیرین، پرتقال، سیب و هویج هم مؤثر است.»

به گفته این مسئول، افراد دارای مشکلات ریوی، آسم یا برونشیت بیش از دیگران در معرض آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا هستند و می‌توانند از مخلوط آب و عسل و لیموترش تازه استفاده کرده یا بخور آب بدهند تا مجاری تنفسی باز شود.

او همچنین به نقش خواب کافی در سلامت بدن هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «آلودگی هوا بدن را مستعد بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی می‌کند، بنابراین خواب کافی همراه با تغذیه مناسب می‌تواند از بیماری‌هایی که در آلودگی هوا ایجاد می‌شوند، جلوگیری کند. شستشوی مرتب دهان و حلق با آب‌ ولرم و نمک کم به ویژه بعد از رسیدن به منزل، استفاده از ماسک در هوای آلوده و پرهیز از مصرف سیگار و قلیان از دیگر تدابیر سلامتی برای مقابله با شرایط آلودگی هواست که باید مورد توجه قرار بگیرد.»‌

کودکان و آلودگی هوا

آلودگی هوا بیشترین تاثیر را روی کودکان می‌گذارد، اما هرقدر بدن کودک سالمتر باشد، کمتر در معرض عوارض آلودگی هوا قرار می‌گیرد. توصیه طب ایرانی تقویت سیستم ایمنی کودکان با تأمین ویتامین‌های لازم و خوردن میوه‌جات و سبزیجات است. البته درباره کودکان شیرخوار و زیر ۵ سال مهم‌ترین توصیه خارج نشدن از منزل در چنین روزهایی است. همچنین اسپری مایعات محتوی گیاهانی از جمله رزماری و بهارنارنج در محیطی که کودک آنجا زندگی می‌کند هم توصیه می‌شود. علاوه بر این که کودکان نباید در معرض دود سیگار، قلیان و حشره‌کش هم قرار بگیرند.

چند اقدام ساده برای کاهش عوارض آلودگی هوا

* دود کردن اسپند، کندر و پوست خشک انار و بوهای خوشی چون لیمو، پرتقال و سیب به کاهش عوارض آلودگی هوا در این روزها کمک می‌کند؛

* خواص دود کردن گیاهانی چون پوست انار، ریشه بادام تلخ، میوه به، برگ بید، اندام هوایی ریباس، گل زعفران، چوب سیب و عود هندی باعث تقویت مغز، سیستم عصبی، قلب و کبد و کاهش عوارض آلودگی‌ها بر آنهاست؛

* پیاز، نارنج و لیمو را می‌توان برش و در فضای خانه قرار داد چراکه این مواد خوراکی، خاصیت جذب‌کنندگی سموم هوا را دارند؛

* بخور آب و گلاب و جوشاندن آن هم می‌تواند میزان آلودگی موجود در هوای خانه را کاهش دهد؛

* پیازچه، گشنیز، شوید، ریحان و زرشک از جمله مواد غذایی مفیدی هستند که خوردن آنها به کاهش جذب سموم در بدن کمک می‌کنند؛

* مرکباتی مانند لیمو، پرتقال و میوه‌هایی مثل انگور را در رژیم غذایی خود بگنجانید. و ویتامین c موجود در مرکبات بر تقویت ایمنی و کاهش اثرات آلودگی اثر دارد