بازخوانی سهم هر ایرانی از نفت/ صادرات نفت به ازای هر نفر به ۱.۷۵ بشکه در سال ۲۰۲۰ رسید

منابع طبیعی همواره نقشی اساسی در اقتصاد ایران داشته است. نفت، یکی از مهم‌ترین این منابعی است که از زمان کشف آن تاکنون، نقشی اساسی در شرایط اقتصادی و سیاسی ایران در دنیا ایفا کرده است. همچنین نفت یکی از اساسی‌ترین منابع درآمدی دولت به شمار می‌شود.

اقتصادآنلاین در گزارشی نوشت: در نیم قرن گذشته، هزینه‌کرد نادرست منابع نفتی، باعث شده تا آسیب‌های بسیاری به اقتصاد کشور وارد شود و آن را دچار بیماری هلندی کند. بیماری که زیان بسیاری را به بخش تولیدی کشور تحمیل کرده است. طبق داده‌های بودجه سال‌های مختلف، نفت از سال ۱۳۹۰ تا کنون، به طور متوسط سهمی ۳۵.۱ درصدی از منابع عمومی دولت داشته است.

از سوی دیگر، گزارش‌های مرتبط با یارانه‌های پنهان و ارز ترجیجی نشان می‌دهد درآمدهای ارزی کشور همچنان در راه سیاست‌هایی خرج می‌شود که مسکنی کوتاه مدت هستند و خود؛ عوارض بسیار خطرناکی برای اقتصاد کشور دارند.

حال سوالی که پیش می‌آید این است که میزان تولید و صادرات نفت ایران چقدر است؟ سهم هر ایرانی از این نفت به چه میزان است، و این شاخص در کشورهای مختلف چگونه است؟ در ادامه یادداشت، با استناد به آمارهای اوپک به سوالات ذکر شده پاسخ داده می‌شود.

تغییرات تولید نفت ایران
تولید نفت ایران در طی نیم قرن گذشته نوسانات بسیاری را تجربه کرده و صادرات نفت ایران نیز به دلایل سیاسی و اقتصادی مختلف روندی مشابه را طی کرده است و در مواردی پر نوسان‌تر از میزان تولید است. همچنین باید توجه داشت میزان قابل توجهی از تولید نفت در کشور صرف مصارف داخلی می‌شود و از شیوه‌های مختلف به دست مصرف‌کننده می‌رسد.

طبق داده‌های اوپک، سقف تاریخی تولید نفت در کشور در سال ۱۹۷۴ می‌باشد. میزان تولید نفت در کشور در سال ذکر شده، روزانه حدود ۶ میلیون بشکه گزارش شده است. همچنین کمترین میزان تولید نفت در کشور در سال ۱۹۶۰ می‌باشد. میزان تولید نفت در کشور در سال ذکر شده، روزانه حدود ۱ میلیون و ۶۷ هزار و ۷۰۰ بشکه گزارش شده است.

پس از وقوع انقلاب و آغاز جنگ تحمیلی، تولید نفت ایران مجدد کاهش قابل توجهی را تجربه کرد و در سال ۱۹۸۱ به کمی بیشتر از ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز رسید. پس از آن، تولید نفت ایران مجددا روندی صعودی را در پیش گرفت و در سال ۲۰۰۵ به سطح ۴ میلیون و ۹۱ هزار و ۵۰۰ بشکه در روز رسید.

تحریم‌های مختلف از سال ۲۰۰۸ الی ۲۰۱۰ و شدت گرفتن آن در سال‌های بعد، باعث شد تا تولید نفت ایران مجددا کاهش پیدا کند به طوری که در سال ۲۰۱۴، تولید نفت ایران به ۳ میلیون و ۱۱۷ هزار بشکه در روز رسید. توافق برجام، مجددا باعث شد تا تولید نفت ایران افزایش یابد. تولید نفت ایران در سال ۲۰۱۷، به سطح ۳ میلیون و ۸۶۷ هزار بشکه در روز رسید.

خروج آمریکا از برجام و وقوع همه‌گیری کرونا، باعث شد تا تولید روزانه نفت ایران مجدد کاهش یابد. تولید نفت ایران در سال ۲۰۲۰ به ۱ میلیون و ۹۹۰ هزار بشکه در سال رسید. با این حال، عواملی مانند بهبود اقتصادی جهانی پس از وقوع همه‌گیری، و همچنین برخی از عوامل داخلی و بین‌المللی، باعث شد تا سطح تولید نفت در ایران مجدد افزایشی شود. طبق آخرین داده‌های اوپک، تولید نفت ایران در سال ۲۰۲۲ روزانه ۲ میلیون و ۵۵۴ هزار بشکه بوده است.

نمودار زیر تولید نفت ایران در سال‌های مختلف را نشان می‌دهد.

سهم هر ایرانی از کل نفت تولیدی در کشور چقدر است؟
همانطور که پیش‌تر گفته شد، تولید و صادرات نفت ایران از زمان‌های گذشته تا کنون نوسانات بسیاری را تجربه کرده است. همچنین جمعیت کشور نیز در طی سال‌های مختلف تغییر کرده است. این مسأله باعث شده تا تولید سرانه نفت، و یا به عبارتی سهم ایرانیان از نفت تولیدی کشور نیز تغییراتی را تجربه کند. همچنین قیمت نفت نیز تغییرات بسیاری را تجربه کرده است که بر سهم دلاری ایرانیان از نفت تأثیرگذار است.

از منظر تولید، می‌توان سال ۱۹۷۳ را زمانی دانست که بیشترین تولید سرانه نفت در ایران اتفاق افتاده است. تولید نفت در سال ذکر شده، روزانه ۵ میلیون و ۸۶۰ هزار و ۹۰۰ بشکه بوده است. همچنین جمعیت ایران در آن سال ۳۱ میلیون و ۴۲۸ هزار نفر گزارش شده و بنابراین می‌توان گفت تولید سرانه نفت در سال ۱۹۷۳ برابر با ۶۸.۰۶ در کل سال بوده است.

پس از آن، بیشترین تولید سرانه نفت ایران در سال‌های ۱۹۷۴ و ۱۹۷۶ است. میزان تولید نفت ایران در سال‌های ذکر شده به ترتیب ۶ میلیون و ۲۱ هزار و ۶۰۰ بشکه در روز، و ۵ میلیون و ۸۸۲ هزار و ۹۲۰ بشکه در روز گزارش شده است. همچنین جمعیت ایران در سال‌های ذکر شده، به ترتیب برابر با ۳۲ میلیون و ۳۶۷ هزار نفر، و ۳۴ میلیون و ۳۷۷ هزار نفر است؛ بنابراین می‌توان گفت تولید سرانه نفت در سال‌های ۱۹۷۴ و ۱۹۷۶، به ترتیب برابر با ۶۷.۹ و ۶۲.۴۶ بشکه در کل سال است.

همچنین می‌توان سال ۲۰۲۰ را زمانی دانست که کمترین تولید سرانه نفت در ایران اتفاق افتاده است. تولید نفت در سال ذکر شده، روزانه ۱ میلیون و ۹۹۰ هزار و ۶۲۴ بشکه بوده است. همچنین جمعیت ایران در آن سال ۸۴ میلیون و ۳۸ هزار نفر گزارش شده است؛ بنابراین می‌توان گفت تولید سرانه نفت در سال ۲۰۲۰ برابر با ۸.۶۴ در کل سال بوده است.

پس از آن، کمترین تولید سرانه نفت ایران در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۱۹ می‌باشد. میزان تولید نفت ایران در سال‌های ذکر شده به ترتیب ۲ میلیون و ۳۹۲ هزار و ۱۱۷ بشکه در روز، و ۲ میلیون و ۳۶۲ هزار و ۴۴۶ بشکه در روز گزارش شده است. همچنین جمعیت ایران در سال‌های ذکر شده، به ترتیب برابر با ۸۴ میلیون و ۸۴۱ هزار نفر، و ۸۳ میلیون و ۷۵ هزار نفر است؛ بنابراین می‌توان گفت تولید سرانه نفت در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۱۹، به ترتیب برابر با ۱۰.۲۹ و ۱۰.۳۷ بشکه در کل سال است.

نمودار زیر تولید سرانه نفت ایران در سال‌های مختلف را نشان می‌دهد.

تغییرات صادرات نفت ایران
صادرات نفت نیز همانند تولید آن نوسانات بسیاری را تجربه کرده است. با توجه به شرایط سیاسی و اقتصادی در سرتاسر دنیا، و همچنین به دلایل فنی مختلف در شرایط تولید، نوسان صادرات نفت از نوسان تولید آن بیشتر می‌باشد. همانطور که پیش‌تر گفته شد، بخش قابل توجهی از نفت در داخل از کشور مصرف می‌شود. بخش دیگری از آن صادر می‌شود که عواید حاصل از آن، به صندوق توسعه ملی، شرکت نفت، و بودجه دولت تعلق می‌گیرد.

طبق داده‌های اوپک، سقف تاریخی صادرات نفت در کشور از سال ۱۹۸۳ تا سال ۲۰۲۲ میلادی، در سال ۲۰۰۴ میلادی است. میزان صادرات نفت در کشور در سال ذکر شده، روزانه حدود ۲ میلیون و ۶۸۴ هزار و ۱۰۰ بشکه گزارش شده است. همچنین کمترین میزان صادرات نفت در کشور در سال ۲۰۲۰ می‌باشد. میزان صادرات نفت در کشور در سال ذکر شده، روزانه حدود ۴۰۴ هزار و ۴۸۹ بشکه گزارش شده است. برخی از منابع نیز صادرات نفت ایران در تاریخ ذکر شده را بیشتر از ۶۰۰ هزار بشکه در روز تخمین زده‌اند. در ادامه، به بررسی تأثیر تحریم بر بخش نفتی کشور بر اساس مقاله دکتر پسران می‌پردازیم.

شاید بتوان مهم‌ترین تأثیر تحریم‌ها را در بخش نفتی کشور ارزیابی کرد. در ابتدای انقلاب، صادرات نفت ایران به نصف کاهش یافته بود. نخستین تحریم‌های ایالات متحده، تأثیر قابل توجهی بر صادرات نفت گذاشته و باعث کاهش صادرات روزانه نفت ایران به ۷۰۰ هزار بشکه شد.

اگرچه رفع تحریم‌ها در سال ۱۹۸۱ به بهبود صادرات نفت ایران کمک کرد، اما به دلیل همزمانی با جنگ تحمیلی، صادرات نفت ایران نتوانستد به روزهای پیش از تحریم بازگردد و کمتر از ۲ میلیون بشکه در روز باقی ماند. صادرات نفت تا نفت ایران تا پایان جنگ تحمیلی، به کمتر از ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز رسید.

با پایان جنگ تحمیلی، و در سال‌های ۱۹۸۹ الی ۲۰۰۵، همزمان با بهبود روابط کشور با دنیا صادرات نفت افزایش یافت و در بازه ۲ الی ۲.۵ میلیون بشکه در روز در نوسان بود.

پس از اعمال تحریم‌های ایالات متحده و سازمان ملل در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۶، صادرات ایران مجددا روندی کاهشی را در پیش گرفت. افزایش شدت تحریم‌ها، باعث شد تا صادرات نفت ایران تا سال ۲۰۱۴ و پیش از توافق برجام به کمتر از ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز برسد.

توافق برجام، باعث شد تا موانع صادرات نفتی کمتر شود. صادرات نفتی ایران تا سال ۲۰۱۷، توانست بالای ۲ میلیون بشکه در روز را هم تجربه کند. در نهایت خروج ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸، باعث شد تا صادرات ایران کاهشی جدی و تاریخی را تا سطح ۵۰۰ هزار بشکه در روز داشته باشد.

در مجموع، تحریم‌های ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۷۹، در دولت محمود احمدی نژاد، و در دولت حسن روحانی در سال ۲۰۱۸، بیشترین ضربه را به صادرات نفتی ایران زده است.

نمودار زیر صادرات نفت ایران در بازه زمانی ۱۹۷۸ الی ۲۰۲۰ را نشان می‌دهد.

سهم هر ای

سهم هر ایرانی از نفت صادراتی در کشور چقدر است؟
از منظر صادرات، می‌توان سال ۱۹۹۴ را زمانی دانست که بیشترین صادرات سرانه نفت در ایران اتفاق افتاده است. صادرات نفت در سال ذکر شده، روزانه ۲ میلیون و ۶۵۰ هزار و ۹۰۰ بشکه بوده است. همچنین جمعیت ایران در آن سال حدود ۵۹ میلیون و ۵۰۱ هزار نفر گزارش شده است؛ بنابراین می‌توان گفت صادرات سرانه نفت در سال ۱۹۹۴ برابر با ۱۶.۲۵ در کل سال بوده است.

پس از آن، بیشترین صادرات سرانه نفت ایران در سال‌های ۱۹۹۳ و ۱۹۹۲ می‌باشد. میزان صادرات نفت ایران در سال‌های ذکر شده به ترتیب ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز، و ۲ میلیون و ۵۲۸ هزار بشکه در روز گزارش شده است. همچنین جمعیت ایران در سال‌های ذکر شده، به ترتیب حدود ۵۸ میلیون و ۸۱۱ هزار نفر، و ۵۸ میلیون و ۱۳۰ هزار نفر می‌باشد؛ بنابراین می‌توان گفت صادرات سرانه نفت در سال‌های ۱۹۹۳ و ۱۹۹۲، به ترتیب برابر با ۱۶.۱۳ و ۱۵.۸۷ بشکه در کل سال می‌باشد.

همچنین می‌توان سال ۲۰۲۰ را زمانی دانست که کمترین صادرات سرانه نفت در ایران اتفاق افتاده است. صادرات نفت در سال ذکر شده، روزانه حدود ۴۰۴ هزار و ۴۸۹ بشکه بوده است. همچنین جمعیت ایران در آن سال ۸۴ میلیون و ۳۸ هزار نفر گزارش شده است؛ بنابراین می‌توان گفت صادرات سرانه نفت در سال ۲۰۲۰ برابر با ۱.۷۵ بشکه در کل سال بوده است

پس از آن، کمترین صادرات سرانه نفت ایران در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۱ می‌باشد. میزان صادرات نفت ایران در سال‌های ذکر شده به ترتیب حدود ۶۵۱ هزار و ۱۳۰ بشکه در روز، و ۷۶۲ هزار و ۷۷۸ بشکه در روز گزارش شده است. همچنین جمعیت ایران در سال‌های ذکر شده، به ترتیب برابر با ۸۳ میلیون و ۷۵ هزار نفر، و ۸۴ میلیون و ۸۴۱ هزار نفر می‌باشد؛ بنابراین می‌توان گفت صادرات سرانه نفت در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۱، به ترتیب برابر با ۲.۸۶ و ۳.۲۸ بشکه در کل سال می‌باشد.

نمودار زیر صادرات نفت ایران به ازای هر نفر را نشان می‌دهد.

و نکته مهم اینکه بسیاری از آمارهای اعلام شده در مورد صادرات نفت ایران برآوردی هستند و آمار کاملا دقیقی در این حوزه موجود نیست. در محاسبات فوق، از داده‌های اوپک استفاده شده است که در بسیاری از مقالات و تحقیقات استفاده می‌شوند؛ لذا یادداشت فوق نیز برآوردی است و ممکن است با واقعیات موجود تفاوت داشته باشد.

مقایسه ایران با برخی از کشورهای نفتی
باید توجه داشت جمعیت پایین‌تر باعث می‌شود تا صادرات و یا تولید نفت به ازای هر نفر، بیشتر از سایر کشورها باشد. در واقع افزایش جمعیت سهم شهروندان از صادرات و یا تولید نفت را کاهش می‌دهد. بر اساس داده‌های اوپک و بانک جهانی (جمعیت)، در سال ۲۰۲۲، صادرات نفت به ازای هر نفر در کشور ایالات متحده حدود ۳.۹۴ بشکه، نروژ ۱۰۴.۲۱ بشکه، ونزوئلا ۴.۸۳ بشکه، ایران ۳.۸۳ بشکه، عراق ۳۲.۰۷ بشکه، کویت ۱۵۶.۳۶ بشکه، قطر ۶۴.۳۷ بشکه، عربستان ۷۷.۲۴، و امارات ۱۰۰.۲۵ بشکه در کل سال است.