پيامدهاي حضور نظامي روسيه در سوريه

عصر خبر: آسوشیتدپرس در گزارشی به قلم بسام مروه و زینه کرم از بیروت نوشت:
روسیه تصمیم گرفته است حضور نظامی خود را در سوریه گسترش دهد. روس ها معتقدند که غربی ها در شرایط فعلی از گسترش فعالیت های گروه داعش و تشدید بحران آوارگان به شدت نگرانند. به نظر می رسد استدلال مقامات کرملین این است که تمایل تدریجی غرب در شرایط کنونی به ادامه زمامداری بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، دست کم برای یک دوره انتقالی افزایش یافته است.
منطقی که در این جا وجود دارد این است که اولویت دادن به مبارزه با گروه های تکفیری و تروریستی به معنای پذیرش زمامداری بشار اسد به عنوان پدیده ای است که در مقایسه با داعش یا سایر گروه های تروریستی با شرّ کمتری عجین است. البته، نباید اقدامات اسد را نادیده گرفت. پذیرش چنین وضعیتی می تواند امکان نبردی کارآمد و هماهنگ (علیه داعش) در هوا و زمین را فراهم آورد.
چنین وضعیتی باعث خواهد شد که اوضاع نابسامانی که در سوریه وجود دارد شکل سازماندهی شده ای به خود بگیرد. در واقع، هم رژیم بشار اسد و هم ائتلاف تحت رهبری امریکا سرگرم جنگ علیه یک گروه واحد هستند، اما اقداماتی که انجام می دهند شباهتی به اقدامات انجام شده توسط نیروهای هم پیمان دارد. این در حالی است که نیروهای ائتلاف تحت رهبری امریکا در مبارزه و جنگ علیه داعش با دولت مرکزی عراق هماهنگی کامل دارند.
اما روسیه مشکلات امریکا را ندارد. مسکو یکی از حامیان قدیمی دولت سوریه است. روس ها به تازگی حضور نظامی فعال خود در سوریه را تشدید کرده اند. آنها مشاوران نظامی روانه سوریه کرده اند. تکنیسین ها و نیروهای گارد امنیتی روسیه نیز در سوریه به سر می برند و هدف اصلی آنها ایجاد یک پایگاه هوایی در نزدیکی شهر ساحلی لاذقیه است. لاذقیه از کانون های مهم قدرت بشار اسد است. گزارش هایی منتشر شده است مبنی بر این که روسیه برخی از یگان های نظامی خود را در سوریه مستقر ساخته است. از سوی دیگر، موشه یعلون، وزیر دفاع اسرائیل، می گوید روس ها احتمالا در کنار نیروهای بشار اسد (با مخالفان) خواهند جنگید.
نباید فراموش کرد که ایران و شبه نظامیان شیعی مورد حمایت تهران نیز به رژیم بشار اسد کمک می کنند. با این حال، مداخله نظامی روسیه می تواند عاملی برای تغییر دادن شرایط بازی در بحران سوریه باشد و تاثیرات گسترده ای بر جای بگذارد. میزان و سرعت تاثیرگذاری روس ها به دامنه حضور نظامی آنها بستگی دارد. در عین حال، این امکان وجود دارد که دخیل شدن نیروهای روسیه در بحران داخلی سوریه به گسترش خونریزی ها در این کشور جنگ زده منتهی شود. روسیه مدعی است که هدف و انگیزه اصلی این کشور برای مداخله نظامی در بحران سوریه این است که در برابر داعش بایستد. با این حال، باراک اوباما، رئیس جمهور امریکا، می گوید هدف روسیه از انجام این کار تلاش برای حفظ اسد در قدرت است.سامانتا پاور، سفیر امریکا در سازمان ملل متحد، هشدار داد که تشدید حمایت ها از رژیم اسد یک راهبرد برنده نیست. وی در مصاحبه ای با شبکه تلویزیونی سی.ان.ان. گفت: «اسد نمی تواند بخشی از راه حل بحران سوریه باشد، زیرا وی علیه مردم کشورش ایستاده است، او از بمب های بزرگ علیه مردم سوریه استفاده می کند و مسئولیت یکی از بزرگترین موارد شکنجه در تاریخ معاصر را بر عهده دارد.» پاور می افزاید: «حتی اگر تمام آن چه که برای روس ها اهمیت دارد مسئله داعش باشد، این رویکرد نمی تواند صلح را برای منطقه به ارمغان آورده و به شکست تروریسم منتهی شود.»
به رغم این اظهار نظرها، شواهدی وجود دارد که نشان می دهد ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، بر این باور است که غرب را می توان به انعطاف پذیری واداشت. البته، شاید مسکو امیدوار است که ایفای یک نقش خلاقانه و سازنده در سوریه بتواند به بهبود روابط روسیه با دنیای غرب کمک کند. بحران اوکراین به تشدید تنش ها در روابط روسیه و غرب انجامیده است.
ایهام کمال، مدیر بخش غرب آسیا و شمال افریقای گروه اوراسیا، که مقر آن در لندن است، می گوید: «پوتین نشان داده است که در بحران سوریه از تاکتیک های بسیار خوبی بهره می برد. او احساس می کند که در شرایط کنونی این شانس برای او بیشتر است که اعتبار و نفوذ مسکو را احیا کند بدون این که با مخالفت های گسترده جامعه بین المللی مواجه شود. وی می افزاید: «ولادیمیر پوتین احتمالا دریافته است که امریکا و اروپا همانند گذشته بر روی مسئله تغییر رژیم در سوریه تاکید نمی ورزند، بلکه بیشتر بر روی تهدید ناشی از داعش متمرکز هستند.»
رهبران اروپایی به تازگی شروع به مطرح کردن مسئله ای کرده اند که دولت اوباما علنا به آن اشاره ای نمی کند. فیلیپ هاموند، وزیر امور خارجه انگلیس، در سخنانی که در جمع اعضای کمیته امور خارجه پارلمان کشورش سخن می گفت، تصریح کرد دولت انگلیس مایل است که به «مصالحه» با روسیه و ایران روی آورد و این امکان را فراهم آورد که بشار اسد همچنان «و برای مدت چند ماه» در یک فرآیند انتقالی حضور داشته باشد.
یک روز پیشتر، وزیر امور خارجه اتریش با صراحت بیشتری اعلام کرده بود که غرب باید اسد را در مبارزه با داعش دخیل کند. این اظهار نظر سباستین کورتز، در خلال سفر رسمی به تهران ایراد شد. اظهارات وزیر امور خارجه اتریش بازتاب مسئله ای است که برخی مسئولان این کشور در ماه های پیش نیز به آن اشاره داشته اند. کورتز می گوید: «انسان نباید فراموش کند که بشار اسد مرتکب جنایاتی شده است. همچنین انسان نباید این موضوع را نادیده بگیرد که ما (و بشار اسد) در این جنگ در کنار یکدیگر هستیم.»
حضور واقعی نیروهای روسیه در سوریه می تواند آینده اقدامات نظامی امریکا در این کشور را هر چه پیچیده تر کند. از جمله مسائلی که به شدت از این امر متاثر خواهد شد منطقه امنی است که موضوع ایجاد آن در طول مرزهای سوریه با ترکیه با مقامات ترک مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در حالی که نه امریکا و هم عربستان سعودی این کشور (که در حال حاضر در جنگ یمن درگیر است) تمایلی ندارند که جبهه جنگ جدیدی علیه روسیه ایجاد شود، این امکان وجود دارد که در چنین شرایطی هم واشنگتن و هم ریاض کمک های خود را به شورشیان مخالف بشار اسد افزایش دهند.
البته، این امر می تواند خطرهایی را نیز برای روسیه به همراه داشته باشد. روس ها هنوز خاطره رویارویی و جنگ دهه ۱۹۸۰ خود در برابر بنیادگرایان اسلامگرا در افغانستان را از یاد نبرده اند. به عبارت دیگر، افزایش حضور نظامی روس ها در سوریه می تواند پیامدهای دیگری به دنبال داشته باشد و قوای روس را در کانون حملات عناصر جهادی سوریه و مخالفان بشار اسد قرار دهد.
بدر جاموس Badr Jamous، از اعضای یکی از گروه های مخالف بشار اسد، هشدار می دهد که شورشیان سوریه هر گونه نیروی نظامی خارجی را که در خاک سوریه مستقر شود حامی دولت اسد می دانند و حق حمله به آن را برای خود حقی مشروع می دانند.در عین حال، روسیه ممکن است به دنبال آن باشد که در حل و فصل سیاسی بحران سوریه در آینده برای خود نقشی قائل باشد. گزارش هایی منتشر شده است مبنی بر این که مصر، که در گذشته جزو هم پیمانان روسیه و چین بوده است، در صدد است که سیاست تنش زدایی با دولت اسد را در پیش گیرد.
اقداماتی که روسیه به دنبال انجام آنهاست در حالی صورت می گیرد که مسئله هسته ای ایران با توافق جمهوری اسلامی و قدرت های جهانی به شکلی موفقیت آمیز در مسیر حل و فصل قرار گرفت. روسیه در توافقی که بر سر مسئله هسته ای ایران شکل گرفت نقشی کلیدی ایفا کرد. هر دو کشور ایران و روسیه سرمایه گذاری های گسترده ای در خصوص رژیم بشار اسد انجام داده اند. رژیم اسد در عین حال که هم پیمان روسیه است، تنها پایگاه نظامی روس ها در منطقه مدیترانه و غرب آسیا را، که در بندر طرطوس قرار دارد، در اختیار آنها قرار داده است.
مجموعه شکست های عمده ای که ارتش سوریه (در ماه های اخیر) متحمل شده است می تواند روس ها را در تصمیم گیری برای افزایش فعالیت های نظامی خود در سوریه تحت تاثیر قرار داده باشد. برآورد شده است که افراطیون داعش کنترل حدود نیمی از خاک سوریه را در دست داشته باشند. از سوی دیگر، شورشیان سوری مخالف بشار اسد که از حمایت های امریکا، عربستان سعودی و ترکیه برخوردارند موفق شده اند پیروزی های چشمگیری را در شمال و جنوب سوریه به دست آورند و فشارها را بر دمشق بیشتر کنند.
گمانه زنی هایی مطرح است مبنی بر این که روس ها بر بشار اسد فشار می آورند که با یک فرآیند انتقال قدرت آبرومندانه موافقت کند. در این فرآیند انتقال قدرت برای شورشیان سوری مورد حمایت غرب نیز سهمی در ساختار قدرت آینده سوریه در نظر گرفته شده است.
با این حال، شماری از سیاستمداران لبنانی که ارتباطات نزدیکی با دولت بشار اسد دارند و پیوسته به دمشق سفر می کنند می گویند رهبری سوریه مطمئن است که همچنان از سوی دوستان روس و ایرانی خود حمایت می شود و احساس نمی کند تهدیدات علیه دمشق به اندازه ای باشد که دولت اسد مجبور به مذاکره شود. تا زمانی که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ماه جاری میلادی سخنرانی نکند، میزان و دامنه دخالت نظامی روس ها در بحران سوریه مبهم باقی خواهد ماند.
جف دیویس، سخنگوی وزارت دفاع امریکا (پنتاگون)، روز دوشنبه گفت امریکا افزایش حضور نظامی (روس ها در سوریه) را از نزدیک زیر نظر دارد. وی تصریح کرد: «ما در روز های اخیر به نشانه هایی دست یافته ایم مبنی بر این که روس ها افراد و تجهیزات خود را به نواحی اطراف لاذقیه و پایگاه هوایی نزدیک این شهر منتقل کرده اند و این امر نشان دهنده آن است که مسکو قصد دارد پایگاهی برای انجام عملیات هوایی در این نواحی ایجاد کند.»
این سخنگو تاکید کرد امریکا از آن نگران است که هر گونه عملیات هوایی احتمالی روسیه (در این نواحی) با حملات هوایی واشنگتن و هم پیمانانش علیه مواضع داعش در بخش هایی از سوریه تزاحم و تداخل داشته باشد. او خاطرنشان کرد: «امریکا از این نگران است که ادامه حمایت ها از رژیم اسد پیامدهای زیانباری به دنبال داشته باشد و به بی ثباتی هر چه بیشتر اوضاع در سوریه دامن بزند.»«گروه سوفان» The Soufan Group، که یک شرکت خصوصی سنجش ریسک است و مقر آن در نیویورک قرار دارد، به تازگی تحلیلی انجام داده و تصریح کرده است که مناقشه (سوریه) در بحبوحه رویارویی های منطقه ای تشدید خواهد شد.
گروه سوفان در تحلیل خود تاکید کرده است «در صورتی که روسیه و امریکا از هر دو وجه جنگ داخلی (سوریه) برای اعمال فشار بر یکدیگر استفاده کنند» اوضاع این کشور بحران زده هر چه وخیم تر خواهد شد.