گردشگری مذهبی زیر عَلَم عاشورا
آیین‌های مذهبی و دینی در ایران، منابعی قابل اعتنا به‌شمار می‌آیند که در صورت طرح و اجرای برنامه‌های صحیح و حساب شده، می‌توانند تبدیل به جاذبه‌های گردشگری شوند.
عصرخبر به نقل از دنیای اقتصاد: دبیر کانون انجمن‌های صنفی راهنمایان تور در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با تاکید بر اینکه ایران از نظر تعداد و تنوع منابع گردشگری کشوری غنی و در نوع خود متفاوت است، گفت: «داشتن منابع به تنهایی کافی نیست و ارزش افزوده‌ای برای اقتصاد کشور در پی نخواهد داشت.
در حوزه گردشگری هم این اصل صادق است و باید منابع را به جاذبه تبدیل کرد.» مهسا مطهر افزود: «تبدیل منابع به جاذبه آنگاه اتفاق می‌افتد که تمایل دیدن و تجربه از نزدیک چنین نشانه‌ها و عناصری را برای افراد به وجود آوریم؛ به این معنا که با ایجاد یک تصور یا تصویر ذهنی، باید میل و شوق سفر به ایران را در دل کسانی که این کشور را تجربه نکرده‌اند، زنده کنیم که به بیان دیگر چنین کاری، هویت‌بخشی است.» وی با اشاره به آیین عاشورا و دهه اول محرم به عنوان یکی از این منابع ارزشمند فرهنگی، اظهار کرد: «عاشورا به‌عنوان یک رویداد مهم مذهبی و با قدمت تاریخی، این پتانسیل را دارد که به یک جاذبه جهانی تبدیل شود. اما این کار قطعا نیازمند برنامه‌ریزی و مطالعه است.»
چالش‌های معرفی فرهنگ عاشورا به گردشگراناین راهنمای تور با بیان اینکه تصور مردم جهان از ایران و همچنین مذهب شیعه تا حدود زیادی مخدوش شده است، حساسیت کار در این حوزه را بسیار بالا دانست و توجه به تفاوت‌های فرهنگی و نگرش جهانیان به ایران را لازمه طراحی چنین تورهایی برای گردشگران خارجی عنوان کرد.مطهر با اشاره به بخشی از تجربیات خود از شرکت در مراسم آیینی عاشورا در مناطق مختلف ایران با گردشگران خارجی، به فرصت‌ها و تهدیدهای این نوع از گردشگری در کشور پرداخت و گفت: «طی شرکت در برخی از این مراسم اتفاقاتی افتاد که گردشگران را از ادامه شرکت در مراسم منصرف کرد. برای مثال برخی رفتارها که با مفاهیم موجود در حرکت عاشورا نیز همخوانی ندارد و با خدشه‌دار کردن محتوا و شکل اصیل این آیین دیرین، نمی‌تواند به درستی این رویداد فرهنگی عظیم را نمایندگی کرده و اذهان گردشگران را به عنوان سفیران فرهنگی کشورمان دچار شائبه خواهد کرد.» این فعال صنعت گردشگری کشور ادامه داد: «مراسم نحرشتر (کشتن شتر در انظار) در میبد یزد یکی از تجربه‌های منفی ما در تورگردانی گردشگران خارجی با هدف دیدن و تجربه عاشورا برای آنان بود.
فارغ از نقد این سنت و اظهار نظر در این رابطه، باید بگویم که چنین تجربه‌ای برای توریست‌هایی که از نظر فرهنگی آمادگی شرکت در چنین مراسمی را ندارد، آزاردهنده است و گاه برخی تصورات احتمالی آنها از مردم و فرهنگ ما را با توجه به تبلیغات منفی که در فضای رسانه‌ای دنیا در مورد ایران وجود دارد، تایید می‌کند.» مطهر با استناد به چنین تجربیاتی، در مورد موفقیت این صورت از گردشگری در کشور با در نظرگرفتن ملاحظات و ظرافت‌های لازم ابراز خوش‌بینی و تصریح کرد: «آنچه در مورد مراسمی همچون عاشورا در ایران مهم است، گره‌خوردگی این رویداد با اعتقادات مردم است و از این رو باید همواره این ملاحظه را داشت که نمی‌توان بسیاری از واقعیاتی را که در ضمن اجرای این مراسم اتفاق می‌افتد تغییر داد. اما نکته کلیدی در این میان، توجه تورگردانان و دست اندرکاران تدارک این تورها به جنبه‌هایی از این مراسم است که محتویات صحیح این آیین را که عامل حفظ و تداوم آن در تمام این سال‌ها بوده، انتقال دهد.»
کمک آیین‌های عاشورا به توزیع سفراین فعال بخش خصوصی همچنین به جنبه‌های مثبت گردشگری مذهبی به‌صورت مشخص آیین عاشورا در کشور پرداخت و گفت: «علاوه‌بر اینکه دیدن آیین‌های محرم می‌تواند بهترین صورت برای تبلیغ مذهبی باشد، به‌دلیل چرخش آن در سال، به تعدیل و توزیع حجم سفرهای خارجی نیز کمک خواهد شد. در واقع تقارن این ماه با فصولی از سال که ما با کاهش تقاضا برای سفر به ایران روبه‌رو هستیم، از آنجایی که می‌تواند انگیزه‌ای کافی برای سفر به ایران باشد، سبب پویایی این صنعت در زمان‌های کم‌رونق آن می‌شود.»
این راهنمای تور در پاسخ به این پرسش که واکنش گردشگران نسبت به مراسم محرم چیست و پس از آن این آیین چگونه برای آنها تداعی می‌شود، گفت:«گردشگران از شوق و شور و حزن مردم در اجرای این مراسم بسیار تحت تاثیر قرار می‌گیرند و از ما می‌پرسند که چگونه ممکن است بعد از این‌همه سال مردم با اینچنین شور، حرارت و ماتمی این مراسم را برگزار کنند و آیا مردم شما واقعا به این مساله باور قلبی دارند؟» مطهر با اشاره به مراسم شور مسیح در کشورهای کاتولیک جنوب اروپا اضافه کرد: «مراسم عاشورا برای گردشگران غربی‌ای که با آن آیین آشنا هستند، به واسطه مشابهت میان برگزاری این دو آیین تا حد زیادی می‌تواند باورپذیر باشد. از این نظر می‌توان بر شکل‌گیری گفتمان میان فرهنگ‌ها و ادیان نیز از رهگذر چنین بازدیدهایی امیدوار بود؛ اتفاقی که می‌تواند باعث نزدیکی هر چه بیشتر ملت‌ها به یکدیگر شود.»
وی اما به تهدیدی که ممکن است به واسطه حضور گردشگران خارجی در بازدید از مراسم مربوط به تاسوعا و عاشورا وجود داشته باشد نیز اشاره کرد و گفت: «خطر نمایشی شدن فرهنگ، مساله‌ای است که به واسطه اثر حضور گردشگران و این تصور از سوی اجراکنندگان مراسم که در معرض نگاه ناظرانی خارجی قرار گرفته‌اند، اصالت این آیین را تهدید می‌کند؛ موضوعی که البته با آموزش و فرهنگ‌سازی در مناطق محلی قابل حل است.» مطهر خاطرنشان کرد: «خطر بعدی پدیده‌ای است با نام گستاخی فرهنگی؛ به این معنا که ممکن است گردشگران خارجی به‌دلیل عدم آشنایی کافی با حساسیت‌های فرهنگی مردم مناطق محلی، ناخواسته رفتاری داشته باشند که از سوی آن مردم حمل بر بی‌احترامی و توهین شود. باید بگویم این اتفاق به این دلیل که غالب گردشگرانی که به ایران سفر می‌کنند دنیا دیده‌اند کمتر اتفاق می‌افتد. البته باید اضافه کنم که این موضوع در صورتی که روند رشد گردشگران به ایران ادامه یابد می‌تواند بیشتر مطرح شود و علاوه‌بر این، اگر راهنمایان تور شناخت درستی از این حساسیت‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها داشته باشند، قابل مدیریت است.» وی در پایان تاکید کرد: «به‌دلیل تنوعی که در شکل اجرای مراسم‌‌های مربوط به محرم در سراسر کشور وجود دارد، در صورتی‌که گردشگران تجربه‌ای خوشایند از شرکت در این مراسم داشته باشند، سفر به قصد دیدن آیین‌های محرم در دیگر مناطق را تکرار خواهند کرد و این به رونق گردشگری مذهبی ما در ایران خواهد انجامید.»
به گزارش «دنیای اقتصاد»، آیین عاشورا، به‌عنوان یکی از بزرگترین جلوه‌های تبلور فرهنگ دینی-ملی، قرن‌هاست که در ایران برگزار شده است و نکته قابل تامل در این میان، پیوستگی و تداوم برگزاری مراسم عاشورا در تمامی این سال‌هاست. در واقع این مراسم فارغ از شرایط سیاسی و سمت و سوی ایدئولوژیک دولت‌ها، همواره گرامی داشته شده و این دلیلی متقن بر پایگاه و جایگاه مردمی این آیین است؛ ویژگی و مشخصه‌ای که جذابیت چنین مراسمی را دو چندان می‌کند و از این رو می‌تواند تبدیل به محملی شود برای عرضه نمادهای مذهبی و درون‌مایه‌های فکری مردم ایران و سبب شود جمعیت متنوع‌تری از گردشگران، با اهدافی متفاوت راهی ایران شوند.
