سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از دیدگاه امام

 به گزارش پایگاه اطلاع رسانی آستان مقدس امام خمینی (س) : سیاست خارجی جمهوری اسلامی از دیدگاه ایشان پیامبر(ص) باز می گردد؛ آن جا که پیامبر گرامی اسلام با استفاده از سهم مولفه القلوب برای جلب و جذب نظر مساعد جوامع غیر مسلمان و یا دست کم، کاهش خصومت و زدودن ذهنیت منفی آنان کوشش می نمود و موجب این شده بود که مفهوم مولفه القلوب تبدیل به یکی از مفاهیم اساسی سیاست خارجی اسلام در زمان ایشان گردد. در حقیقت، ایشان هدف خود را در سیاست خارجی، انجام رسالت خویش و رساندن پیام الهی به ملل جهان قرار داده بود. سیاست خارجی تمام کشورها در تعامل با محیط است و سیاست مداران و تحلیل گران سیاسی به این موضوع توجه دارند. امام خمینی (ره) به منزله فقیهی که دارای دیدگاه های سیاسی مبتنی بر اصول و قواعد فقهی است، دربارة سیاست خارجی به طور اعم و سیاست خارجی حکومت اسلامی به صورت اخص، نظراتی را ارائه نموده اند. ایشان به پویش سیاست خارجی با تأکید بر گفتمان رشد محور اعتقاد داشتند؛ بدین معنا که سیاست خارجی، به معنای سیاست بیرونی کشور اسلامی در قبال کشورهای واقع در فراسوی مرزهای نظام اسلامی است.● مفهوم شناسی سیاست خارجیبرای ورود به بحث در آغاز باید به مفهوم سیاست خارجی بپردازیم. دانشمندان علوم سیاسی و روابط بین الملل، در تعریف سیاست خارجی گفته اند:جهتی را که یک دولت بر می گزیند و در آن از خود تحرک نشان می دهد و نیز شیوة نگرش دولت را نسبت به جامعه بین المللی، سیاست خارجی می گویند.بر اساس تعریفی دیگر:تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیم گیری هایی که از دیدگاه خاص همان کشور جنبة برون مرزی دارد.و نیز دربارة مفهوم سیاست خارجی گفته اند:راهبرد یا رشته طراحی شده عمل که به وسیلة تصمیم گیرندگان یک دولت در مقابل دیگر دولت ها و واحدهای بین المللی به منظور اهداف مشخص اعمال می شود.به عبارت دیگر سیاست خارجی، بازتاب اهداف و سیاست های یک دولت در صحنه روابط بین الملل و در ارتباط با سایر دولت ها، جوامع و سازمان های بین المللی، نهضت ها، افراد بیگانه و حوادث و اتفاقات جهانی می باشد.و شاید بتوان این تعریف از سیاست خارجی را نسبتاً روشن و مناسب دانست که:مجموعه خط مشی ها، تدابیر، روش ها و انتخاب مواضعی است که یک دولت در برخورد با امور و مسائل خارجی در چارچوبة اهداف کلی حاکم بر نظام سیاسی اعمال می نماید.اساساً هر دولتی، داده های سیاست خارجی خود را در جهتی تنظیم می نماید که سرانجام، خواست ها و نیازهای امنیتی، استراتژیک، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی یا نظامی اش در کوتاه مدت یا بلند مدت، تأمین گردد.البته اهداف سیاست خارجی باید به گونه ای هم آهنگ تنظیم گردد تا تأمین منافع ملی محقق شود.اما با وجود آن که تصمیم گیرندگان، نقش اساسی در فرایند سیاست گذاری خارجی ایفا می نمایند، با این وجود در بسیاری از موارد، این تصمیمات، محصول تجربه های تاریخی، اعتقادات سیاسی و ایدئولوژیک و … است.در حقیقت، ارزش های جوامع، ساخته و پرداختة فرهنگ، فرهنگ سیاسی، تربیت و … است. ارزش ها باعث هدایت انسان ها به سوی جنبه های متعالی انسان، ثروت، قدرت، اعتبار، انزوا و غیره می شود. و حتی در مواردی هدف های سیاست خارجی در چهار چوب یک ایدئولوژی خاص تعریف و تبیین می گردد.در خاتمه بحث مفهوم شناسی سیاست خارجی باید به این مطلب نیز به صورتی گذرا اشاره کرد که سیاست خارجی، حوزه ای از فعالیت علمی و عملی است که مؤلفه های آن از خصیصه های متناقضی برخوردارند. به قول کنت والتز:آن چه در سیاست خارجی مورد نیاز است، صرفاً مجموعه ای از خصیصه ها نیست، بلکه به جای آن نیازمند موازنه ای حساس بین واقع گرایی و تحلیل، انعطاف و پا برجائی صلاحیت و میانه روی، و بالاخره تداوم و تغییر هستیم.● مراحل سیاست خارجی در ایراناز دیگر اصول سیاست خارجی امام خمینی(س)، نفی سلطه گری و سلطه پذیری است. ایشان برای حیات زیر سلطه غیر، ارزشی قائل نمی شوند، بلکه ارزش حیات را به آزادی و استقلال می دانند و با توجه به آیه شریفه «لن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا»که می فرماید خداوند، سلطه ای برای کافرین بر مؤمنین قرار نداده، اذعان می دارند که:ما منطق مان، منطق اسلام، این است که سلطه نباید از غیر بر شما باشد. نباید شما تحت سلطه غیر بروید. ما هم می خواهیم نرویم زیر سلطه.ایشان برنامه سیاست خارجی ایران را برنامه اسلام ذکر می کنند و می فرمایند:ما برای دفاع از اسلام و ممالک اسلامی و استقلال ممالک اسلامی در هر حال مهیا هستیم. برنامه ما برنامه اسلام است، وحدت کلمة مسلمین است، اتحاد ممالک اسلامی است…و در جای دیگری دفاع از تمام مسلمین را لازم می دانند:ما کشور را، کشور ایران نمی دانیم، ما همه ممالک اسلامی را از خودمان می دانیم، مسلم باید این طور باشد. ما دفاع از همه مسلمین را لازم می دانیم.اصل احترام متقابل و عدم دخالت در امور یک دیگر:امام در این مورد قائل به این است که اسلام برای همه و دلسوز برای بشر است و ما همه تابع اسلام و دلسوز برای بشر هستیم. به این معنا که «ما با هیچ ملتی بد نیستیم، اسلام آمده بود برای تمام ملل، برای ناس، … ما اعلام می کنم که نظر تجاوز به هیچ یک از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی نداریم…ایشان در جای دیگری فرمودند:ملت ایران اجازه نمی دهد که هیچ مملکتی در امور داخلی او دخالت کند و آزادی و استقلال خودش را حفظ می کند، و با تمام کشورها هم به طور متقابل عمل خواهد کرد.حضرت امام در موارد متعدد به این مسئله (روابط حسنه و متقابل) در سیاست خارجی اشاره کرده اند.وقتی خبرنگار مجله امریکایی تایم از ایشان سؤال می کند که: در جمهوری اسلامی به طور کلی سیاست خارجی شما چگونه خواهد بود؟ امام در جواب می فرمایند:جمهوری اسلامی ما با تمام ممالک روابط حسنه دارد و احترام متقابل، قائل است، در صورتی که آنها هم احترام متقابل، قائل باشند.● رابطه مبانی، اصول و اهدافدرخاتمه بحث باید به این مطلب اشاره کرد که با توجه به فرض گرفتن این مسئله که سیاست خارجی جمهوری اسلامی دارای مبناست، این مبانی در اصول و نیز اهداف تأثیر گذار است. بنابراین با توجه به مبانی مورد استفاده امام بزرگواردر مورد سیاست خارجی، اصولی چون دفاع از مستضعفان و یاری مظلومان و … از آن مستفاد شده است. هم چنین در ارتباط با رابطه اصول با اهداف باید اشاره کرد که هر چند ممکن است در مواردی معدود، اصول با اهداف، تزاحم پیدا کند، مثلاً در مورد ایجاد وحدت بین مسلمانان، لوازمی وجود دارد که در برخی مواضع با اصول تحدید کنندة مسئولیت های فراملی اصطکاک پیدا می کند. در واقع، ابتدا باید اصول و اهداف اثبات کننده مسئولیت های فراملی را در مقابل اصول و اهداف تحدید کننده این گونه مسئولیت ها قرار دهیم. اما باید توجه داشت که موارد تزاحم، کم است و حتی در این موارد معدود نیز می توان به نحوی بین اصول و اهداف، سازش برقرار نمود.سیاست خارجی همواره از مناقشه بر انگیزترین حوزه های سیاست گذاری بوده است. در این عرصه عوامل مختلفی تأثیر گذارند که در انقلاب اسلامی، حضرت امام دارای جایگاه ویژه ای در تبیین اصول و مبانی سیاست خارجی هستند.