یادگیری در خواب واقعیت دارد؟
خیلی‌ها تصور می‌کنند وقتی از یادگیری در خواب صحبت می‌شود، می‌توان قبل از خواب کتابی را زیر بالش گذاشت و وقتی فردا صبح که بیدار شدیم، تمام محتوای آن را فراگرفته باشیم. قطعا این آرزو خیلی خوب است ولی واقعیت نخواهد داشت.
عصرخبر به نقل از عصر ایران: شاید بارها عنوان تبلیغاتی «یادگیری در خواب» را دیده باشید. شعارهایی چون یادگیری زبان انگلیسی در خواب از جمله مهمترین مانورهای تبلیغاتی درباره‌ی این موضوع است. اما آیا واقعا یادگیری در خواب امکان‌پذیر است؟
خیلی‌ها تصور می‌کنند وقتی از یادگیری در خواب صحبت می‌شود، می‌توان قبل از خواب کتابی را زیر بالش گذاشت و وقتی فردا صبح که بیدار شدیم، تمام محتوای آن را فراگرفته باشیم. قطعا این آرزو خیلی خوب است ولی واقعیت نخواهد داشت. اما همواره می‌توان امیدوار بود که غیرممکن وجود ندارد.
طی سال‌های گذشته تحقیقات و آزمایش‌های زیادی انجام شده تا به این نتیجه رسیده‌اند که انسان توانایی یادگیری در خواب را دارد. با اینکه این یادگیری گستره‌ی وسیعی ندارد و شاید به صورت کامل انجام نشود، ولی امکان یادگیری در موارد معدود وجود دارد. این موضوع یک وجه اشتراک دارد و آن این است که فرایند یادگیری در خواب برای مواردی است که متکی به صدا هستند.
در ادامه به سراغ موضوعاتی می‌رویم که امکان یادگیری آنها در خواب وجود دارد.
۱- یادگیری کلمات زبان دیگر
دانشمندان در آزمایش‌های اخیر خود تلاش کرده‌اند تا لغات ساده‌ی زبان هلندی را به افرادی بیاموزند که زبان اصلی آنها آلمانی است. برای این کار از یادگیری در خواب استفاده کرده‌اند.
آلمانی‌ها نمی‌دانستند وقتی در حالت خواب هستند، محققان صدای تلفظ کلمات مورد نظر را برای گروهی از آنها پخش می‌کنند. از طرفی گروه دیگر تنها در خواب به سر می‌بردند و صدایی برای آنها پخش نمی‌شد. سپس هر دو گروه بیدار شده و آزمون مربوط به کلمات و معنی آنها برگزار شد. گروهی که در طول خواب به صدای کلمات گوش داده بودند عملکرد بهتری در پاسخگویی داشتند.
دانشمندان برای اینکه مطمئن شوند فرایند یادگیری در خواب صورت گرفته و ارتباطی با گوش‌دادن ندارد، گروه دیگری از افراد را انتخاب کرده و کلمات مورد نظر را هنگام انجام کارهای دیگر مانند پیاده‌روی برای آنها پخش کردند. جالب اینجا است که این گروه نمی‌توانستند مانند گروهی برای یادگیری در خواب انتخاب شده بودند، کلمات را به خاطر بیاورند.
۲- مهارت‌های موسیقی
در بخش دیگر، محققان با انتخاب گروهی از افراد تلاش کردند تا با استفاده از روش‌های به کار رفته در بازی ویدیویی گیتار هیرو، ملودی‌های نواختن گیتار را به این افراد آموزش دهند. تمامی داوطلبان در حالت خواب قرار گرفتند. بعد از اینکه بیدار شدند از آنها خواسته شده بود تا گیتار بنوازند.
در این حالت نیز هیچ گروهی اطلاع نداشت که وقتی خواب بوده برای آنها آهنگی نواخته شده یا تنها در خواب به سر می‌برده است. سپس از هر دو گروه خواسته شد که ملودی مورد نظر را بنوازند. گروهی که در خواب این موسیقی را شنیده بودند شروع به نواختن گیتار کردند. جالب اینجا است گروهی که در خواب این ملودی را فراگرفته بودند، بدون اینکه هیچ پیش‌زمینه یا خاطره‌ای از آن داشته باشند، به طور کامل قطعه‌ی مورد نظر را اجرا کردند.
۳- محل قرارگیری اشیا
سال ۲۰۱۳ میلادی، محققان با انتخاب ۶۰ فرد بزرگسال از آنها خواستند تا با استفاده از کامپیوتر یک شی مجازی را روی محلی از نمایشگر قرار دهند. بعد از انتخاب مکان مورد نظر و قرار گرفتن سوژه در آن قسمت، صدای خاصی شنیده می‌شد. سپس دو آزمایش دیگر انجام شد که در آنها شرکت‌کنندگان به مدت ۱.۵ ساعت می‌خوابیدند. در طول خواب اول طبق معمول هیچ صدایی به گوش نمی‌رسید. اما در طول خواب دوم صدایی که زمان جابجایی شی در نمایشگر نواخته شده بود برای آنها پخش می‌شد. جالب اینجا است که هیچکدام این صدا را نشنیدند.
جای تعجب ندارد که بعد از هر خواب حافظه‌ی افراد تضعیف می‌شود. اما آنهایی که در معرض صدای پخش شده هنگام انتخاب محل آیتم مورد نظر قرار گرفته بودند همچنان حافظه‌ی قوی‌تری داشتند. جالب اینجا است که وقتی به آن گفته می‌شد آن شی مجازی چقدر اهمیت دارد، حافظه‌ی آنها قوی‌تر می‌شد.
۴- حفظ طولانی مدت خاطرات
دانشمندان معتقدند مغز ما از یک سیستم برچسب‌گذاری خاصی استفاده می‌کند که براساس آن می‌تواند خاطرات مهم‌تر را از موارد کم اهمیت جدا کند. مواردی که با برچسب «مهم» در مغز ما جای می‌گیرند، مستقیما به حافظه‌ی بلند مدت می‌روند در حالی که موارد کم اهمیت با خاطرات بعدی جایگزین می‌شوند.
اما محققان می‌گویند برای بهره‌گیری از این سیستم، امکان هک کردن آن وجود دارد. طی تحقیقاتی که اخیرا انجام شده به این نتیجه رسیده‌اند افرادی که در ارتباط با خاطره‌ی خود حتی اگر کم اهمیت باشد، صدایی را بشوند می‌توانند برای مدت بیشتری آن را به یاد بیاروند.
ابتدا گروهی از داوطلبان آیکن‌ها را در محل مشخصی از نمایشگر قرار دادند. کامپیوتر مورد نظر به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده بود که با قرار گرفتن هر آیتم در محل مشخص، صدایی را پخش کند. به عنوان مثال با تغییر محل آیکن گربه صدای این حیوان پخش می‌شد یا با انتخاب آیکن زنگ و مشخص کردن محل آن، صدای زنگ زدن به گوش می‌رسید. سپس شرکت‌کنندگان به خواب می‌رفتند. دانشمندان صدای برخی از آیکن‌ها را برای گروهی از داوطلبان پخش کردند در حالی که گروه دیگر صدایی نمی‌شنید.
افرادی که طی خواب صداها را شنیده بودند خیلی راحت‌تر آیکن‌ها را به خاطر می‌آوردند. حتی یک صدا می‌توانست برای به یاد آوردن چند خاطره نیز کاربرد داشته باشد.
اما سوال اصلی اینجا است که وقتی می‌خوابیم چه اتفاقی برای مغز ما می‌افتد؟ در زمان‌هایی از خواب شبانه، فعالیت‌های مغز ما کاهش می‌یابد و بیشتر زمان در فازی به نام خواب موج آهسته قرار دارد.
اما دانشمندان معتقدند در فاز خواب موج اهسته برخی از خاطرات و یادآوری‌های کوتاه مدت ما در حافظه‌ی بلند مدت قشر پیشانی (قسمت جلوی مغز) قرار می‌گیرد. در برخی از این آزمایش‌ها، وقتی محققان روی فعالیت موجی مغز داوطلبان خوابیده (مانند پخش کلمات هلندی یا پخش ملودی گیتار) مطالعه می‌کنند، بیشتر از زمان خواب موج آهسته‌ی افراد بهره می‌گیرند.
یعنی هر چه زمان خواب موج آهسته‌ی ما بیشتر باشد امکان یادگیری توانایی‌های جدید و به خاطر سپردن موارد مهم‌تر بیشتری وجود دارد.
