چطور بفهمیم کمبود ویتامین دی داریم؟
کمبود ویتامین دی که یکی از مهمترین ویتامین‌های مورد نیاز بدن است، در ایران به مرز نگران کننده‌ای رسیده است. زنان بیش از مردان در معرض کمبود این ویتامین و البته خطرات آن هستند. طبق آخرین آماری که منتشر شده بیش از ۸۰ درصد زنان ایرانی دچار کمبود ویتامین دی هستند و باید فکری برای جبران آن شود.
کمبود این ویتامین به مرور باعث بروز پوکی استخوان شده و خطر ابتلا به ام اس را هم بالا می‌برد. به همین دلیل لازم است فکر تازه‌ای برای جبران آن شود. هرچند که بسیاری از راه‌های پیشنهادی در حد حرف باقی مانده اند!
زنان بیشتر در خطرند
خبر را مسئول دپارتمان آمار اپیدمیولوژی پژوهشکده غدد وزارت بهداشت اعلام کرد. به گفته داوود خلیلی ما با کمبود شدید ویتامین دی، میان مردم به ویژه در بین زنان یائسه مواجهیم ومصرف ماهیانه یک قرص مکمل ویتامین دی برای هر زن ایرانی ضروری است.
البته او گفته است اقداماتی از سوی وزارت بهداشت انجام شده است: «وزارت بهداشت اقداماتی را برای جبران این کمبود شروع کرده و به عنوان مثال توزیع مکمل قرص ویتامین دی در کنار مکمل قرص آهن برای دختران دبیرستانی شروع شده است. این اقدام کافی نیست و باید برای جبران کمبود شدید ویتامین دی در حوزه عمومی و به‌ویژه برای زنان یائسه فکر اساسی شود و حتما باید مکمل خوراکی ویتامین دی در اختیار زنان قرار گیرد.تمام زنان ایران باید حداقل به صورت ماهیانه یک قرص ویتامین D3 با دوز ۵۰ هزار را مصرف کنند و اگر افرادی کمبود شدیدتر دارند می‌توانند با دستور پزشک برای مدتی از دوزهای مصرف بالاتر استفاده کنند.»
البته کمبود ویتامین دی تنها به زنان محدود نمی‌شود و هرچند آماری از آن وجود ندارد اما مردان هم درگیر این مسئله هستند هرچند کمتر از زنان. آمار در بین زنان به دلیل شیردهی، بارداری و عوامل دیگر بیشتر است.
خلیلی می‌گوید: «آفتاب یکی از منابع اصلی تامین ویتامین دی است و آلودگی هوا و پوشش افراد در میزان جذب ویتامین دی موثر است؛ ضمن اینکه خانه‌های بسیاری از ایرانیان آفتابگیر نیست و اگر هم آفتابگیر باشد، آفتاب پشت شیشه هیچ تاثیری در رفع کمبود ویتامین دی ندارد.»
همه عوارض کمبود ویتامین دی
سال گذشته هم رحمت‌اله حافظی رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران گفته بود که حداقل ۵۰ درصد دانش آموزان مقاطع راهنمایی و دبیرستان از کمبود ویتامین دی رنج می‌برند.
درباره دلایل کمبود این ویتامین در ایران اظهار نظرهای مختلفی می‌شود. همیشه تصور مردم این است که این ویتامین از طریق نور آفتاب جذب بدن می‌شود اما با اینکه کشورهای واقع در کمربند بیابانی دنیا؛ خاورمیانه و شمال آفریقا، بیشترین میزان دریافت نور خورشید را نسبت به سایر کشورهای دنیا دارند، کمبود ویتامین دی بالایی دارند.
کمبود ویتامین دی عوارض زیادی دارد. بیماری‌هایی چون راشیتیسم، استئومالاسی (کاهش تراکم استخوانی)،پوکی استخوان، ضعف ماهیچه ای، پارکینسون،چاقی و کوتاهی قد دختران، بالا رفتن فشار خون و عفونت در زنان، از عوارض ناشی از کمبود ویتامین دی است. ضمن اینکه کمبود این ویتامین احتمال ابتلا به بیماری‌هایی چون بیماری‌های قلبی و عروقی و دیابت، سرطان‌های پستان، پروستات و پانکراس و نوع خاصی از بیماری‌های ریوی مربوط به سیستم ایمنی خودکار بدن، را بالاتر می‌برد.
بیماری ام اس هم که آمار آن در ایران و به‌خصوص بین زنان ایرانی بسیار بالا رفته، ارتباط زیادی با کمبود ویتامین دی دارد. غیر از اینکه کمبود این ویتامین احتمال ابتلا به ام اس را بالا می‌برد، اگر شما به ام اس مبتلا هستید، کمبود ویتامین D می‌تواند شدت گرفتن و پیشروی بیماری را سریع‌تر کند. بیمارانی که در مراحل اولیه ام اس که ویتامین D کافی دارند، احتمال ایجاد آسیب مغزی در آنها ۵۷ درصد کمتر و احتمال ریپالس در آنها نیز ۵۷ درصد کمتر نسبت به افراد دچار کمبود ویتامین D است.
چطور بفهمیم کمبود داریم؟!
کمبود ویتامین دی علایم مختلفی دارد. در بین کودکان دیر راه افتادن بچه و کوتاه قد، دیر دندان درآوردن، تحریک‌پذیری کودک، افزایش احتمال ابتلای کودک به عفونت، اسپاسم عضلانی، تشنج و مشکل تنفسی در صورت ابتلا به کاهش شدید ویتامین دی، نشانه این کمبود است.
اما در بزرگسالان درد مبهم و پراکنده در تمام بدن، ضعف کلی بدن و ضعف در ایستادن و بالا رفتن از پله و در مراحل پیشرفته‌تر لنگیدن، درد استخوان بخصوص در دنده، مفصل ران، کف پا و ران، علایم شایع کمبود این ویتامین است.
به گفته پزشکان کمبود ویتامین دی باعث کاهش کلسیم می‌شود و وقتی کلسیم خون کاهش پیدا می‌کند، غدد پارا تیروئید فعال شده و این فعالیت باعث می‌شود قسمت کلسیمی از استخوان‌ها شسته شود و برای تنظیم کلسیم خون در حد طبیعی، ذخیره کلسیم استخوان داخل خون بیاید. بدن به قیمت از دست دادن کلسیم استخوان، کلسیم خون را در حد طبیعی تنظیم می‌کند؛ ادامه این روند به طور مزمن باعث بروز بیماری راشیتیسم در کودکان و بیماری نرمی استخوان در افراد بالغ خواهد شد. ریزش مو، شکنندگی ناخن‌ها و پوسیدگی و ریزش دندان‌ها هم از پیامد‌های کمبود ویتامین دی و در نتیجه کمبود کلسیم است.
به گفته متخصصان تغذیه، بیش از ۸۰ درصد دریافت ویتامین دی از طریق مواجهه با نور آفتاب صورت می‌گیرد و ۱۰ الی ۱۵ دقیقه قرار گرفتن روزانه بدن در مقابل نور بی‌واسطه خورشید می‌تواند نیاز دو هزار واحدی به این ویتامین موثر را تامین کند. نقش مواد غذایی همچون غلات و برخی سبزی‌ها و میوه‌ها، کره، روغن کبد ماهی، زرده تخم‌مرغ، خامه، جگر، ماهی ساردین و گوشت قرمز و قارچ در این فرآیند فقط ۲۰ درصد اعلام شده است.
پزشکان معتقدند که مقادیر زیادی از ویتامین دی در مواد غذایی وجود نداشته و صرفا در ماهی‌های چرب و روغن کبد ماهی به فراوانی یافت می‌شود. مقادیر بسیار کمی از نوع ویتامین D2 در قارچ وجود دارد و مقدار این ویتامین در زرده تخم‌مرغ هم بسیار کم است. تنها منبع غنی از این ویتامین، نور خورشید است و صرفا در اثر مواجهه با آفتاب، سنتز ویتامین دی اتفاق می‌افتد اما آلودگی هوا که در بیشتر شهرهای کشور وجود دارد، مانع از دریافت این ویتامین شده است.
از سویی بالا بودن اشعه مضر آفتاب در ایران باعث شده بسیاری از مردم از کرم‌های ضد آفتاب استفاده کنند و این کرم‌ها مانع از سنتز ویتامین دی می‌شود.
سبک زندگی هم عامل دیگر کمبود ویتامین دی در میان ایرانی‌هاست. در سال‌های اخیر بیشتر و بیشتر در فضاهای بسته قرار گرفته‌ایم و بیشتر مردم و دانش آموزان از ساعات اولیه صبح تا پایان غروب در محیط‌های سربسته و فاقد نور طبیعی قرار دارند.
از سوی دیگر مردم آگاهی چندانی از کمبود ویتامین دی و اثرات آن ندارند و بسیاری از پزشکان هم به آن توجه چندانی نشان نمی‌دهند و در میان آزمایش‌های معمول که پزشکان برای بیماران می‌نویسند، اندازه گیری ویتامین دی جایی ندارد. در صورتی که اگر در سنین پایین و به خصوص برای نوجوانان در سنین بلوغ و به صورت دوره‌ای، این ویتامین اندازه‌گیری شود، باعث تشخیص به موقع کمبود ویتامین دی و درمان آن می‌شود و در پیشگیری از بیماری‌های ناشی از این کمبود بسیار موثر است.
یکی از بهترین راه‌های جبران این کمبود، غنی‌سازی مواد غذایی مانند دوغ، شیر و ماست با ویتامین دی است که بعضی محصولات موجود در بازار چنین امتیازی دارند.
قرار گرفتن مقابل آفتاب به مدت ۱۵ دقیقه در روز هم می‌تواند بسیار موثر باشد. برای جلوگیری از اثرات نامطلوب نور آفتاب روی پوست صورت و لک و خال، می‌توانید پاهایتان را از زانو به پایین در معرض نور مستقیم آفتاب قرار دهید.
و البته در اولین فرصت از پزشکان بخواهید آزمایش ویژه اندازه‌گیری ویتامین دی در بدن خودتان و فرزندانتان را تجویز کند تا هرچه سریع‌تر بتوانید از کمبود این ویتامین مطلع شده و جلوی اثرات نامطلوب آن را بگیرید.
