بحران آب و لزوم تعاملات بین المللی

عصرخبر – علی نوروزی – دیر زمانی از آتش افروزیهای قدرتهای بزرگ در نقاط گوناگون دنیا بر سر موضوع انرژی و به عبارت دقیق تر نفت ، نمی گذرد .  از نیمه های قرن بیستم و بویژه پس از جنگ بین الملل دوم ، هرآنچه در صحنه بین المللی روی داده است به نوعی با موضوع تامین انرژی و مخاصمه برسر نفت همراه بوده است . بیشتر درگیریها ، کودتاها ، تغییرات حاکمیتها ، قراردادهای صلح و دگرگونی های دیگر ، از دریچه اختلاف بر سر تامین انرژی و نفت قابل تحلیل بوده است و رفتار قدرتها و حاکمیتها را هم از این دریچه می شد پیش بینی کرد. 
به گزارش عصر خبر، اما چند سالی است که نوایی نو به گوش می رسد و خبر از افزوده شدن یک مشکل دیگر به فهرست طولانی معضلات جهان می دهد . اکنون سخن از تاثیر رزافزون تغییرات آب و هوایی در میان است که می تواند تنش میان ملتها را افزایش داده و حتی شعله جنگهای جدید را بیافروزد. 
اسناد منتشره اخیر از نهادهای امنیتی در ایالات متحره آمریکا نشان می دهد که ” کمبود آب مانند رقابت شدید برای مواد غذایی و انرژی ، به طرز سحرآمیزی درتصمیم گیریهای رهبران در ایالات متحده و دیگر نقاط جهان موثر خواهد بود.” 
در شرایط فعلی ، که  بیش از نیمی از تالاب های جهان ناپدید شده اند، و تغییرات آب و هوایی در سراسر جهان  منجر به تغییر الگوهای آب و هوایی شده است  ، کمبود منابع آب ، مانند گسترش سلاح های کشتار جمعی، تروریسم، و حملات سایبری ، زیرساخت های امنیت جهانی را به طور جدی تهدید می کند و از هم اکنون نشانه های آنچه در آینده اتفاق خواهد افتاد قابل مشاهده است ،  از جمله ” در شرق آفریقا، خشکسالی منجر به مبارزه مرگبار در میان قبایل سومالی برای دسترسی به آب آشامیدنی شده و ریشه های آنچه در خاورمیانه درچند سال اخیرروی داده است را نیز می توان در خشکسالی جست.”
همه اینها نشان می دهد که آنچه به زودی اساس تصمیم گیری ها تشکیل خواهد داد ، موضوع آب و نحوه بهره برداری از آن خواهد بود .  این نه فقط درخصوص مسائل و تصمیم سازی های حاکمیتها در داخل مرزها صادق است ، بلکه سایه خویش را بر روابط منطقه ای و بین المللی نیز افکنده است و نشانه های بارزی از آن هم اکنون در روابط ما با برخی همسایگانمان مشهود است . 
واقعیت این است که فارغ از آنچه که تغییرات اقلیمی بر آب و محیط زیست ما تحمیل کرده ، کشور ما عموما  از سده های پیش دچار خشکسالی های دوره ای بوده و اساسا آب مهمترین موضوع نزد ایرانیان است و این امر بر سرنوشت مردمان این سرزمین از دیرباز تاثیر گذار بوده است . 
تا پیش از پیدایش نفت در ایران و افزایش روزافزون اهمیت آن و پدیدار شدن تاثیرش بر سرنوشت این مرز و بوم ، آب در فرهنگ و باورها و هرآنچه بر این سرزمین رفته ، جایگاه بی بدیلی داشته است . پیدایش آبادی ها و شهرها ، ساختن اولین سازه های آبخیز داری و آبخوان داری ، و قنات به عنوان یک میراث بشری که ایرانیان مبدع آن بوده اند ، گواه این مدعاست . 
اما به دلیل آنچه پیش از این گفته شد ، به نظر می رسد که بار دیگر باید در محور تصمیم گیری برای کشورمان تجدید نظر کنیم و بیش از پیش به اهمیت آب بیاندیشیم و واقف و عامل بر آن باشیم . اکنون زمان آن است  طرح آمایش سرزمین که در ایران با فراز و فرودهای بسیار همراه بوده ، باجدیت و پیش از آنکه دچار مشکلی حل ناشدنی شویم ، با محوریت آب مد نظر قرار گیرد . 
اهمین این موضوع نه تنها از پیش بارها مورد تاکید مسئولان نظام قرار گرفته است ، بلکه به نحو هوشمندانه ای مورد تاکید مقام معظم رهبری بوده است و تردیدی نیست که اصلی ترین راهبرد اقتصاد مقاومتی خود اتکایی است که بی شک در سایه  برنامه ریزی برای اداره کشور ، ذیل طرح آمایش سرزمین و با محوریت توزیع و بهره برداری از آب ممکن خواهد بود . 
بر همین اساس نحوه اسکان جمعیت ، کنترل روند مهاجرت ، جانمایی کارخانه های صنعتی و تخصیص اراضی کشاورزی و حتی برنامه ریزی آموزشی و تربیت نیروی انسانی باید ذیل موضوع نوع ، میزان و پراکندگی منابع آب در کشور مورد بررسی قرار گیرد و از این پس ناچاریم از دریچه آب به موضوعات بنگریم . 
این داعیه گزافی نیست اگر بدانیم گزارش نهادهای بین المللی حاکی از آن است که چندین پایتخت در خاورمیانه تا سال ۲۰۲۵ دچار قحطی آب خواهند شد و کارشناسان یکی از تاثیرات کمبود آب بر روش زندگی مردم را به‌وجود آمدن پدیده «مهاجرت آبی» می‌دانند و پیش‌بینی می‌کنند جامعه جهانی تا اواسط قرن حاضر شاهد مهاجرت بیش از ۲۰۰ میلیون نفر به دلیل مشکلات ناشی از کمبود آب خواهد بود.
همه اینها بیانگر این مهم است که سه موضوع آمایش سرزمین ، دیپلماسی آب و توجه بیش از پیش به مسائل انسانی و اجتماعی ، تا چه حد می تواند در مواجهه با بزرگترین معضل پیش روی کشور در دهه های آینده تاثیر گذار باشد . 
نگاهی فهرست وار نشان می دهد که اقداماتی ازجمله اصلاح الگوی کشاورزی و صنعت ، ذیل توسعه طرح آمایش سرزمین بر اساس آب ، اصلاح شبکه های انتقال و تجدید نظر در نوع و میزان  بهره برداری از آب ، اجرای دقیق ، سختگیرانه و عاجل طرح تعادل بخشی آبهای زیر زمینی و تلاش برای ارائه خدمات به قیمت واقعی در کنار افزایش کیفیت آن ، از جمله اقداماتی است که باید با جدیت مدنظر مسئولان قرار گیرد و البته در کنار آن اقناع حوزه عمومی که لازمه همراهی مردم است ، در این میان بسیار ضروری به نظر می رسد .  
تردید نیست که دستیابی به این هدف ، نه تنها نیازمند برنامه ریزی هوشمندانه ، آینده نگر و واقع بینانه است ، بلکه نیاز به مدیران اجرایی توانمند دارد که علاوه بر اشراف کامل بر این امور ، به  آن اعتقاد راسخ داشته ، نحوه تعامل با مجامع بین المللی و به بیان دیگر ، دیپلماسی آب را به درستی بشناسند وبر تاثیر نیورهای اجتماعی و کنشهای آنان بر موضوع آب به خوبی واقف باشند. در این میان به نظر می رسد گزینه جدید رییس جمهور روحانی برای تصدی پست وزارت نیرو ، فارغ از برخی مسائل حاشیه ای ، می تواند یکی از مناسب ترین گزینه ها برای به عهده گرفتن این مسئولیت حساس باشد . دکتر رضا اردکانیان که دارای درجه استاد تمامی در دانشکده علوم زیست محیطی دانشگاه درسدن آلمان است ، سالها معاون وزیر و مدیر عامل شرکت مدیریت منابع آب ایران بوده و با مسائل آب در ایران مالوف است و همچنین مدیر مؤسس برنامه دهه اول بین المللی آب و سرپرست معاونت اروپایی دانشگاه سازمان ملل بوده است . 
فردی که به نظر می رسد درکنار اشراف کامل به مسائل و تنگناهای موضوع آب در داخل کشور ، می تواند منشاء تعاملات سازنده با نهادهای بین المللی مرتبط با این موضوع باشد و در قرنی که آب نه صرفا یک کالای محلی و منطقه ای  ، بلکه یک مفهوم بین المللی است ، گامهای مهمی برای عبور دادن کشور از این بحران بردارد .