واردات آهن‌آلات چینی؛ تهدید یا فرصت برای بازار داخلی؟
بازار آهن‌آلات ایران در سال‌های اخیر درگیر مشکلات مختلفی بوده است. از کمبود برق و آب در تابستان و گاز در زمستان گرفته تا تحریم، محدودیت‌های صادرات، رکود ساخت‌وساز و افزایش هزینه‌های تولید که همه این موارد زنجیره فولاد کشور را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده‌اند. در چنین فضایی، واردات آهن‌آلات چینی بار دیگر می‌تواند به یکی از داغ‌ترین موضوعات بازار تبدیل شود؛ موضوعی که برخی آن را فرصتی برای تنظیم بازار و برخی دیگر آن را تهدیدی برای تولیدکنندگان داخلی می‌دانند؛ اما واقعاً واردات آهن‌آلات از چین چه اثری بر بازار آهن ایران گذاشته و کدام بخش‌ها از آن سود برده یا آسیب دیده‌اند؟
در این گزارش، ضمن بررسی چالش‌های تولید داخلی، اثر واردات بر بازار تیرآهن، میلگرد، ورق و قوطی و پروفیل را تحلیل می‌کنیم و در پایان چشم‌اندازی از مقاطع «مفید و زیان بار برای واردات آهن آلات» ارائه می‌دهیم.
چالش‌های تولید داخلی؛ از انرژی تا انحصار مقاطع فولادی
پیش از آنکه وارد بحث واردات شویم، باید ببینیم چرا بازار آهن ایران آن‌قدر آسیب‌پذیر است که حتی واردات محدود هم می‌تواند قیمت‌ها را دگرگون کند؟
۱. بحران انرژی؛ آب، برق و گاز
بخش فولاد ایران سال‌هاست که با محدودیت شدید آب، برق و گاز مواجه است.
- در تابستان سهمیه‌بندی آب و برق، تولید را کاهش می‌دهد.
- در زمستان محدودیت گاز، خطوط تولید را به حداقل می‌رساند.
این نوسان تولید، تعادل عرضه داخلی را مختل کرده و زمینه را برای افزایش قیمت فراهم می‌کند.
۲. هزینه‌های تولید و تأمین مواد اولیه
افزایش قیمت دلار، حمل‌ونقل، حقوق و دستمزد و مواد اولیه باعث شده هزینه تمام‌شده تولید در ایران بالا برود. در مقابل، چین با انرژی ارزان‌تر، فناوری پیشرفته‌تر و مقیاس تولید بسیار بزرگ‌تر، توانایی عرضه محصولات فولادی با قیمت پایین‌تری را دارد.
۳. انحصار در برخی مقاطع؛ معضل بزرگ بازار
یکی از مهم‌ترین دلایل اختلاف قیمت در بازار فولاد ایران، تعداد محدود تولیدکنندگان برخی مقاطع است.
برای مثال:
- تولیدکنندگان تیرآهن در ایران بسیار محدودند.
- همین محدودیت باعث شده قیمت تیرآهن در بسیاری دوره‌ها مانند سال 1404 بسیار بالاتر از حد نرمال باشد.
در چنین شرایطی نبود واردات، انحصار ایجاد کرده و قدرت قیمت‌گذاری به دست چند شرکت خواهد افتاد. اینجاست که واردات می‌تواند نقش تنظیم‌کننده در بازار آهن ایفا کند.
واردات آهن‌آلات چینی؛ بازار ایران چگونه واکنش نشان داد؟
وقتی صحبت از واردات فولاد می‌شود، اولین نگرانی تولیدکننده داخلی، کاهش فروش و فشار بر خطوط تولید است؛ اما در ایران، داستان کمی متفاوت است. چرا؟ چون کمبود عرضه و نوسان تولید داخلی باعث شده برخی مقاطع به‌شدت به واردات وابسته شوند تا بازار از تعادل خارج نشود.
۱. واردات ورق؛ تجربه‌ای موفق در کنترل بازار
بی‌شک یکی از نمونه‌های موفق واردات در بازار ورق فولادی است. سال‌ها ورق گرم و سرد، به‌ویژه ضخامت‌های خاص در ایران با کمبود عرضه همراه بود و نوسان‌های شدیدی با عرضه‌های قطره‌چکانی رخ می‌داد؛ اما در برخی دوره‌ها که واردات ورق از چین، روسیه و هند افزایش یافت:
- عرضه ورق در بازار آهن بیشتر شد.
- رقابت در فروش ایجاد شد.
- و قیمت ورق به شکل محسوسی تعدیل شد.
بازار ورق نشان داد که واردات هوشمندانه نه‌تنها تهدید نیست بلکه ابزار قدرتمندی برای کنترل قیمت و جلوگیری از سودجویی است. لیست قیمت ورق رنگی و دیگر ورق‌ها را می‌توانید از اینجا مشاهده نمایید.
۲. تیرآهن؛ قربانی انحصار و نبود واردات
بازار تیرآهن یکی از حساس‌ترین و پرتقاضاترین بازارهای فولادی در ایران است؛ اما به دلیل کمبود تولیدکنندگان، همیشه روندی متفاوت با سایر مقاطع داشته است.
در سال‌های اخیر همیشه شاهد بوده‌ایم که:
- قیمت تیرآهن به شکل نامتعارف افزایش‌یافته است.
- فاصله رشد قیمتی آن با دیگر مقطع زیاد شده است.
- و خریداران گاهی مجبورند به دلیل نبود جایگزین، هر قیمتی را بپذیرند.
تمام این موارد نتیجه نبود واردات تیرآهن است. اگر واردات تیرآهن از چین آزاد بود یا فرآیند آن تسهیل می‌شد در بازار تیرآهن شاهد از بین رفتن انحصار و ایحاد رقابت واقعی بودیم که باعث تعدیل قیمت تیرآهن می شد. این مقطع یکی از واضح‌ترین مثال‌هایی است که نشان می‌دهد عدم واردات، خود به افزایش قیمت آهن آلات دامن می‌زند.
۳. میلگرد؛ بازاری که کمتر نیازمند واردات است
میلگرد برخلاف تیرآهن، در ایران با ظرفیت بسیار بالا تولید می‌شود. بیش از ۳۰ تولیدکننده کوچک و بزرگ در کشور فعال‌اند، بنابراین بازار رقابتی‌تر است؛ بنابراین از مقاطعی است که برعکس به صادرات نیاز دارد. قیمت میلگرد صادراتی ایران ازجمله محصولات فولادی پرمشتری در منطقه به شمار می‌رود. درنهایت در بازار میلگرد که عرضه کافی است، نیاز به واردات میلگرد احساس نمی‌شود.
۴. مقاطع خاص و صنعتی؛ وابستگی ثابت ایران
برخی محصولات در ایران یا تولید نمی‌شوند یا تولیدشان محدود است. درنتیجه واردات این دسته نه‌تنها تهدید نیست، بلکه اجباری و ضروری است؛ مانند:
- ورق‌های API
- ورق‌های فوق‌ضخیم
- قطعات صنعتی خاص
- فولادهای آلیاژی خاص
- لوله‌های با کاربردهای حساس
چرا چین؟ مزیت‌های واردات فولاد از بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان
چین با بیش از یک میلیارد و دویست میلیون تن تولید سالانه، بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد جهان است. این کشور مزایایی نظیر قیمت رقابتی جهانی، تنوع محصول، توان تأمین بالا و از همه مهم‌تر انعطاف‌پذیری در شرایط تحریم را برای بازار آهن ایران فراهم کند. در بسیاری دوره‌ها که ایران با محدودیت واردات از کشورهای اروپایی یا آسیایی مواجه بود، چین همچنان یکی از مسیرهای باز باقی ماند.
واردات آهن آلات تهدید است یا فرصت؟ نگاهی بی‌طرف و واقع‌بینانه
برای پاسخ به این سؤال باید اثر واردات را در دو بخش بررسی کرد:
- تولیدکننده داخلی
- مصرف‌کننده و بازار
تأثیر واردات آهن بر تولیدکننده داخلی
- در مقاطعی که تولیدکنندگان داخلی کمبود تولید دارند، واردات رقیب آن‌ها نیست، بلکه مکمل است.
- اما در محصولاتی که مازاد داریم (مثل میلگرد)، واردات باعث نابودی صنایع کوچک‌تر خواهد شد.
تأثیر واردات آهن بر مصرف‌کننده
- مصرف‌کننده نهایی (پروژه‌ها، سازندگان، کارخانه‌ها) همیشه از افزایش عرضه و کاهش قیمت آهن آلات نفع می‌برد.
- واردات، ابزار مهمی برای جلوگیری از انحصار و گران‌فروشی به‌ویژه در مقاطع خاص است.
تأثیر واردات آهن بر بازار کلان
- واردات صحیح، بازار را تنظیم می‌کند.
- واردات نادرست، تولید داخلی را تضعیف می‌کند.
کدام مقاطع وارداتی مفیدند؟ و کدام‌ها مضر؟
مقاطع فولادی که واردات باعث تنظیم بازار و جلوگیری از انحصار آن می‌شود:
✔ تیرآهن: به دلیل کمبود تولیدکننده داخلی قیمت‌های آن در برخی سایزها و انواع بالاتر از ارزش واقعی است.
✔ ورق گرم و سرد ضخامت‌های خاص: تجربه نشان داده واردات این بخش قیمت‌ها را کنترل می‌کند
✔ ورق API و صنعتی: برای صنایع نفت و گاز ضروری است
✔ فولادهای آلیاژی خاص: تولید داخلی محدود یا گاهی صفر است
✔ قطعات صنعتی و ابزار فولادی: وابستگی در کشور وجود دارد.
مقاطع فولادی که واردات باعث فشار و نابودی تولیدکننده می شود:
✘ میلگرد ساده و آجدار ساختمانی
✘ نبشی و ناودانی سبک
✘ مقاطع ساده و پرتیراژ
واردات آهن‌آلات چینی، دشمن یا ناجی؟
بازار فولاد ایران در شرایطی قرار دارد که کمبود انرژی، نوسان تولید، رکود ساخت‌وساز و ضعف رقابت داخلی آن را به‌شدت شکننده کرده است. در چنین فضایی، واردات آهن‌آلات چینی می‌تواند هم تهدید باشد و هم فرصت؛ بسته به اینکه برای کدام مقطع، با چه هدف و در چه زمانی انجام شود. درنهایت، سیاست واردات باید هوشمندانه، هدفمند و در خدمت تعادل بازار باشد. نه آن‌قدر باز باشد که تولیدکننده داخلی زمین بخورد و نه آن‌قدر بسته که مصرف‌کننده زیر بار انحصار و قیمت‌های غیرواقعی له شود.
انتهای رپرتاژ آگهی
