دلایل نمایش خشونت در خانه پدری

در جلسه نقد و بررسی فیلم «خانه پدری» که با حضور کیانوش عیاری برگزار شد مسائلی چون دلایل نمایش بی پرده جنایت در ابتدای اثر، پیامی که فیلم به مخاطب می‌دهد، تلاشی که عیاری برای قضاوت نکردن در فیلم کرده و همچنین اشاره ای که این اثر به باورها و سنت‌های غلط دارد، مطرح شد.  عصرخبر به گزارش مهر، در راستای سلسله نشست‌های باشگاه فیلم ایران زمین نشست پرسش و پاسخ فیلم سینمایی «خانه پدری» به کارگردانی کیانوش عیاری شب گذشته دوشنبه 5 اسفند ماه بعد از نمایش فیلم در فرهنگسرای ابن سینا برگزار شد. در این جلسه سعید قطبی زاده به عنوان منتقد، ذکریا هاشمی به عنوان کارشناس در کنار کیانوش عیاری و نازنین فراهانی بازیگر فیلم به نقد و بررسی این اثر سینمایی پرداختند. جهانبخش نورایی منتقد و سینمایی نویس قدیمی نیز در این جمع حضور داشت.  در ابتدای نشست قطبی زاده با ابراز خرسندی از اینکه بعد از سه سال فیلم از توقیف در آمده است، عنوان کرد: «خانه پدری» با وجود حضور در بخش خارج از مسابقه جشنواره فیلم فجر افتتاحیه باشکوهی داشت و چند سر و گردن بالاتر از دیگر فیلم‌های جشنواره بود. عیاری کارش را را با سینمای آزاد شروع کرده و نکته مهمی که در آثارش مشاهده می شود پرداختن به یک رئالیسم خلاق در همه آثارش است. فارغ از قصه، رویکرد و نوع داستانگویی عیاری که در هر فیلمی متفاوت است در همه آثارش می توان این رئالیسم خلاق را مشاهده کرد. آثار عیاری فارغ از هرگونه احساسات گرایی و غلو بوده و سرشار از زندگی هستند.  نازنین فراهانی نیز درباره همکاری با نسل های مختلف بازیگران در این فیلم توضیح داد: وقتی بازیگران به این خوبی در یک کار حضور دارند دیگر جای تردید برای قبول نقش باقی نمی ماند. مطمئنا هر بازیگری دوست دارد با عیاری کار کند و این نکته شامل حال من هم می شد در عین اینکه نقشی که در این فیلم داشتم نقش خاص و چالش برانگیزی بود و در قصه گم نمی شد. من سالها منتظر بودم تا کیانوش عیاری به من فرصت بازی در کارش را بدهد و حالا خوشحالم که این اتفاق افتاده است.  وی ادامه داد: نکته مورد توجه این است که هیچ بازیگری در کارهای عیاری بد بازی نمی کند. ممکن است متوسط حضور یابد اما بد نه. عیاری در آثارش شرایطی را فراهم می کند که بازیگر ناگزیر از خوب بازی کردن است. در فیلمهای او چنان همه چیز شبیه زندگی است و همه جای درست قرار می گیرند و مدیریت و کارگردانی می شوند که بازیگر مجبور است خوب بازی کند. عیاری شخصیتها را به شکلی می نویسد که تو آنها را می شناسی. بنابراین حضور در فیلمی را که آنقدر بازیگر خوب دارد یکی از شانسهای خودم در زندگی می دانم.  در ادامه هاشمی با اشاره به اینکه نباید اتفاقات رخ داده در فیلم را به جامعه امروز تعمیم داد، گفت: نباید احساس کنیم که نگاه عامدانه ای در این فیلم وجود داشته که می خواسته وقایع را به اتفاقات امروز جامعه تعمیم دهد. چون هر فیلم را باید در جهان خودش دید. باید داستان را در ظرف زمان و مکان و موضوع واحد خودش بررسی کرد.  قطبی زاده در این زمینه توضیح داد: به هر حال این فیلم، فیلم گزنده ای است و تمام جلوه های آشکاری که از روابط و مناسبات در فیلم مشاهده می کنیم کنایه از سنتی دست و پاگیر و متاسفانه متعارف دارد که در جریان زندگی روزمره دیده می شود. زمانی که به پرداخت درست جزئیات در فیلم نگاه می کنیم، متوجه می شویم که عیاری چه نگاه دقیقی به مسئله سنت و خانواده های ایرانی داشته است. فیلم بیشتر از اینکه بخواهد نقطه گذاری تاریخی کند، نشان می دهد در گذر زمان جنایتی که ابتدا به وحشیانه ترین شکل اتفاق افتاده چطور به شیوه دیگری دارد تکرار می شود. اگر زنده به گور کردن دختر ابتدای فیلم رخ می دهد در دوره های بعد نیز ما به شیوه های مختلف البته نه به شکل سبوعانه شاهد همان اتفاق هستیم.  این منتقد سینما بیان کرد: «خانه پدری» در ستایش مقام زن به عنوان مهمترین قربانی سنت در جامعه ما ساخته شده است. حتی کارگردان نسبت به افرادی که این جنایت را مرتکب می شوند نگاهی دلسوزانه دارد به شکلی که انگار جنایت بخشی از روابط روزمره انسان است بدون اینکه بدانند دارند دست به چه کاری می زنند این عمل را به شکلی غریزی و خارج از اراده بروز می دهند. در این فیلم جنایت ابعاد و شکلهای مختلفی دارد اما  ابزار جنایت که همان سنگی است که ابتدا بر سر ملوک زده شده تنها عنصر مانا در فیلم است.  هاشمی در بخشی از این جلسه با اشاره به نقدهای مختلفی که بر این فیلم نوشته شده عنوان کرد: برخی معتقدند عیاری باید دلیل این جنایت و گناه دختر را به مخاطب نشان می داد. اما برخی دیگر نیز بر این عقیده اند که فلیم می خواهد قضاوت کردن آدمها را بدون داشتن دلیلی اثبات شده به تصویر بکشد. مهم این است که باوری غلط اتفاق افتاده و از پدر و عمو به نسل بعد که محتشم است منتقل شده است. نکته مهم این است که در ابتدای فیلم مخاطب از برهنه کردن جنایت شوکه می شود.  قطبی زاده نیز در این باره توضیح داد: فیلم هایی در دنیای سینما ماندگار شده اند که محدود به قصه گویی صرف نبوده اند. چون دلالتهای فیلم باید فراتر از قصه باشد. در این فیلم سنت محرک این آدمهاست برای ارتکاب جنایت و پنهان کاری آن. من نقش زیرزمین را در این فیلم ناخودآگاهی می دانم که آدم ها را در موقعیت یک جنایت قرار داده جنایتی که خودشان هم سوگوار آن هستند.  عیاری که به دلیل حضور در سینما تک خانه هنرمندان برای نمایش فیلمش دیرتر به جلسه رسیده بود در ادامه صحبتهای قطبی زاده بعد از عذرخواهی به خاطر تاخیرش گفت: در کنار باور باید سنت را هم به دلایل بروز این اتفاق اضافه کنیم. این پدر و پسر در فیلم قاتلین بالفطره نیستند و به خاطر باورهای غلط دست به این جنایت می زنند. من سال 53 – 54 مطلبی را در روزنامه ها خواندم که ذهن من را بسیار به خودش مشغول کرد. دختری که در زندان بود هنگام آزادی از زندان به مسئولان آنجا التماس کرده بود که نگذارند او آزاد شود چون پدر، عمو و پسرعموهایش به خاطر این بی آبرویی او را زنده نخواهند گذاشت و در نهایت هم همین اتفاق افتاد و خانواده این دختر وی را دسته و پا بسته به میان کوسه ها انداخته بودند.  این کارگردان یادآور شد: در تمام این سالها این مسئله در من بود و با وقایع وحشتناک دیگر در هم آمیخت. این مسائل را نباید فقط به قومیت های خاص و یا عشایر خوزستان نسبت داد به طوریکه دو سال قبل در همین شهرک غرب یک پدر تهرانی دخترش را به خاطر مسائل به اصطلاح ناموسی کشت. تمام این مسائل در نهایت به ساخت «خانه پدری» منجر شد. این فیلم بیشتر از اینکه بخواهد به مسئله جنایت بپردازد به موضوعی فراگیرتر که همان سنتها و باورهای غلط است اشاره دارد.  کارگردان «بودن یا نبودن» ادامه داد: در فیلم نخواستم حصار و دایره ای برای گناه دختر پیدا کنم به همین دلیل علت مرگ او را توضیح ندادم. نگاه فمینیستی هم به این اثر نداشته ام. پدر در این فیلم به دلیل اینکه قاتل بالفطره نیست بعد از این اقدام چند دقیقه صادقانه بر سر گور دخترش گریه می کند و برای او فاتحه می خواند. دوستی مدتی قبل به من گفت کلیدی ترین صحنه فیلمت صحنه قتل و جایی است که محتشم نوجوان سنگ را بر سر خواهرش می زند اما زمانی که من این فیلم را می ساختم نمی خواستم این تاکید را روی این صحنه داشته باشم و جایی از فیلم را گل درشت کنم. قرار نبود در فیلم قضاوتی داشته باشم.  عیاری متذکر شد: من کسی هستم که وقتی در صحنه ای از یک فیلم می بینم سرنگ به دست کسی تزریق می شود چشمهایم را می بندم و پیش خودم می گویم کارگردان این فیلم سادیسم داشته که چنین صحنه ای را در فیلمش گنجانده پس فکر می کنید چطور چنین صحنه ای را در فیلم قرار دادم؟ چون این صحنه تمام ذات و هستی و موجودیت فلیم است. این احساس از سالها قبل کاملا در من رسوب کرده و بیش از 35 سال است که دارم با خودم حملش می کنم.  فراهانی نیز در بخش دیگری از این جلسه عنوان کرد: «خانه پدری» درباره باورها و سنتهای غلطی است که هنوز با ماست و تنها شکلش عوض شده. من حتی در صفحه حوادث مادرانی را می بینم که معتقدند چون دخترشان دچار بی ناموسی شده باید کشته شود. پس این فیلم را فمینیستی نمی دانم. ما هنوز درگیر باورهایی هستیم که اجازه نمی دهد زندگی کنیم.  هاشمی نیز در این باره گفت: خشونت پنهانی که در اثر مشاهده می شود به دلیل نمایش بی پرده جنایت نیست بلکه به دلیل حمل کردن راز این فاجعه در طول چند نسل و بی تفاوتی است که این خانواده نسبت به این جنایت دارند. همین مسئله باعث هولناک شدن اثر شده است.  در پایان این برنامه افراد حاضر در جلسه پرسشهای خود در مورد فیلم را با عیاری مطرح کردند. برخی از پرسشگران از اینکه در ابتدای فیلم بی پرده جنایتی به این هولناکی به تصویر کشیده می شود گله مند بودند و البته برخی دیگر نیز از دیدن فیلمی از عیاری که در آن جزئیات و نمادها به درستی تصویر شده است رضایت داشتند. این جلسه نقد و بررسی تا ساعت 22:30 به طول انجامید.