سیاست جدید برای قیمت خودرو

عصرخبر به نقل از دنیای اقتصاد: در روزهایی که بازار خودرو ایران رکودی توام با گرانی را تجربه می‌کند، گویا شورای رقابت چندان عجله‌ای برای بستن پرونده «قیمت‌گذاری خودرو» ندارد. این شورا در دولت قبل پر و بال گرفت و «قیمت‌گذاری خودرو» به یکی از وظایف اصلی آن تبدیل شد، اما چارچوب آن در دولت جدید نیز حفظ شد و تعیین قیمت خودروهای داخلی همچنان بر عهده آن قرارگرفت. در دوره ریاست جمشید پژویان، شورا فرمولی را برای قیمت‌گذاری خودرو تعیین کرد، اما حالا رضا شیوا رئیس جدید شورا از لزوم بازنگری در این فرمول می‌گوید. وی در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» تاکید می‌کند که «فرمول قیمت‌گذاری خودرو» در فرصتی کوتاه و شرایطی اضطراری تهیه شده و از همین‌رو بنا است با کمک استادان دانشگاه و فعالان صنعت خودرو، مورد بازنگری قرارگرفته و کار علمی روی آن انجام شود. به گفته شیوا، شورا در فرمول جدید، بر اساس استاندارد هزینه‌ای که در خودروسازی دنیا به کار گرفته می‌شود، پیش خواهد رفت. وی همچنین تاکید می‌کند که به دلیل نبود رقابت، قیمت خودرو فعلا آزاد نخواهد شد. گفته‌های شیوا در شرایطی است که برخی کارشناسان معتقدند به دلیل ناهمگونی فضای کسب‌و‌کار در خودروسازی ایران و جهان، دستورالعمل‌های خارجی برای قیمت‌گذاری خودروهای ایرانی نمي‌تواند جوابگو باشد.

نام شورای رقابت تا پیش از افزایش ناگهانی قیمت خودرو و به دنبال آن مصاحبه تلویزیونی معروف محمود احمدی‌نژاد، کمتر شنیده می‌شد حال آنکه بعد از ورود این شورا به بحث قیمت‌گذاری خودرو در دولت دهم، نه تنها شورای مذکور در میان مردم مطرح شد؛ بلکه انتظارات فراوانی هم از آن به وجود آمد. به این ترتیب هرچند وظیفه اصلی این شورا ایجاد رقابت در صنایع و بازارهای انحصاری است، اما مردم از شورای رقابت انتظار معجزه‌ای به نام کاهش چشمگیر قیمت خودرو داشتند که البته هرگز رخ نداد. «دنیای‌اقتصاد» با رضا شیوا رئیس جدید این شورا به گفت‌و‌گو نشسته است:
اخیرا خودروسازان از افزایش قطعی قیمت خودرو در سال آینده می‌گویند، آیا در رابطه با این موضوع توافقی میان خودروسازان و شورای رقابت ایجاد شده است ؟
این را باید از خودروسازان پرسید که بر چه اساسی از افزایش قیمت در سال آینده می‌گویند، زیرا همان‌طور که می‌دانید قیمت محصولات خودروسازان بر اساس فرمول تعیین قیمت که اوایل امسال توسط شورا نهایی شد تعیین می‌شود؛ بنابراین مطمئنا تا زمانی که شورای رقابت اجازه افزایش قیمت ندهد، هیچ‌کس نمی‌تواند قیمتی را بالا ببرد.
در رابطه با بحث قیمت‌گذاری ظاهرا شورا در حال تعیین یک دستورالعمل جدید است، دلیل بررسی دوباره برای یک دستورالعمل جدید چیست؟
هرچند قرار بود در سال‌های بعد نیز از فرمول فعلی برای قیمت‌گذاری خودرو استفاده شود، اما از آنجا که این فرمول در زمان کوتاهی نهایی شده بود نیاز به بازنگری در آن به شدت احساس می‌شد. بر همین اساس چند هفته پیش بود که به دستور شورای رقابت، مرکز ملی رقابت که در واقع بازوی کارشناسی و اجرایی شورا است شروع به بازنگری و بررسی مجدد این فرمول کرد.
در کنار بررسی مجدد فرمول، شورا برای تعرفه واردات خودرو نیز طرح‌هایی دارد. در رابطه با طرح جدید شورا و ضرورت آن توضیح می‌دهید؟
پیشنهاد ما به دولت این است که تعرفه واردات خودروهای زیر 2500 سی‌سی را کاهش دهد تا واردات آنها آسان‌تر انجام شود. از طرفی خودروهای داخلی نیز به‌دلیل عدم تنوع در بازار بدون رقیب هستند؛ بنابراین خودروهای وارداتی مذکور می‌توانند به نوعی ایجاد رقابت کنند. چنین رقابتی قطعا هم به نفع تولیدکنندگان است و هم به نفع مصرف کنندگان، تمام تاکید ما در شورا این است که یک فضای رقابتی برای صنعت خودرو ایجاد کنیم؛ زیرا تنها در چنین فضایی است که کیفیت، بهره‌وری، فناوری و نوآوری ایجاد می‌شود.
فکر می‌کنید چنین اتفاقی در صنعت خودرو رخ بدهد؟ منظورم ایجاد فضایی رقابتی است.
البته ایجاد رقابت در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست، ما برای ایجاد چنین فضایی به سرمایه‌گذارانی نیاز داریم که بیایند با خودروسازان ادغام شوند و تکنولوژی‌های جدید برای تولید محصولات خودروسازان بیاورند. در حال حاضر هم با توجه به رفع تدریجی تحریم‌ها و صحبت‌هایی که از ورود شرکای خارجی به میان می‌آید، بسیار امیدواریم که این اتفاق رخ بدهد. از طرفی انحصار در صنعت خودرو از نوع انحصار غیرطبیعی است که به راحتی می‌توان با استفاده از سرمایه‌گذاری‌های خارجی یا ورود بخش خصوصی داخلی به آن پایان داد.
با توجه به اینکه از نظر شما بازار خودرو بازاری انحصاری است، آیا آزادسازی قیمت در چنین بازاری امکان دارد؟
باید بگویم صنعت خودرو کاملا انحصاری است و آزادسازی قیمت زمانی امکان‌پذیر خواهد بود که در یک بنگاه تولیدی رقابت وجود داشته باشد. ما الان در صنعت خودرو رقابتی نمی‌بینیم که بخواهیم قیمت‌گذاری را به آنها واگذار کنیم. در واقع زمانی می‌توانیم بگوییم در یک بازار رقابت وجود دارد که مشتری در آن بازار حرف اول و آخر را بزند، اما آیا در بازار خودرو کشور ما، مصرف‌کننده می‌تواند حرفش را بزند؟ در واقع این مشخصه بازار انحصاری است که تولیدکننده حرف اول و آخر را می‌زند نه مصرف‌کننده.
با این تفاسیر بحث آزادسازی قیمت خودرو منتفی است؟
بله، بحث آزادسازی قیمت خودرو به احتمال خیلی زیاد منتفی است، زیرا اگر این اتفاق بیفتد خودروسازان قطعا قیمت را بالا می‌برند مانند اتفاقی که اواخر سال گذشته رخ داد. اصلا شورای رقابت برای همین وارد ماجرا شد که اجازه ندهد قیمت‌ها به دلخواه خودروسازان تعیین شود.
اما خودروسازان می‌گویند در صورت آزادسازی، لزوما قیمت‌ها افزایش پیدا نمی‌کنند و حتی ممکن است برای حفط بازار و مشتری برخی محصولات با کاهش قیمت نیز همراه شوند.
ببینید آنها بازار رقابتی ندارند که بخواهند بگویند لزوما قیمت‌ها افزایش پیدا نمی‌کند، در حالت طبیعی تمایل تولیدکننده این است که قیمت محصولش را در بالاترین سطح تعیین کند، خصوصا در کشوری که تعرفه واردات در آن بالا است. به همین دلیل لازم است بر هزینه‌های تولید کنندگانی مانند خودروسازان کنترل و نظارت دقیق وجود داشته باشد؛ یعنی ما باید قانع شویم که تمام هزینه‌های تولید بجا بوده است. زمانی که در بنگاهی انحصار وجود دارد تمام تشکیلات آن بنگاه باید زیر ذره بین باشد؛ زیرا در غیر این صورت مشخص نیست چه اتفاقاتی رخ بدهد، از طرفی اینکه اینها می‌گویند برای حفظ بازار شاید قیمت برخی محصولات را کاهش دهیم، مگر مشتری چاره‌ای دارد جز اینکه به آنها مراجعه کند؟ در حال حاضر تقاضا برای خودرو در کشور ما بالاست، بسیاری از مردم علاقه‌مند هستند خودرویی داشته باشند پس خودروسازان لازم نیست کاری برای جذب بازار انجام دهند از طرفی خودروهای وارداتی تنها نیاز بخش کوچکی از بازار را تامین می‌کنند. من به هیچ وجه این صحبت آنها را که قیمت‌ها لزوما افزایش پیدا نمی‌کنند و حتی ممکن است کاهش هم پیدا بکند را قبول ندارم.
در بخشی از صحبت‌هایتان به نظارت بر هزینه‌های خودروسازان اشاره کردید؛ با توجه به اینکه دلیل خودروسازان برای افزایش قیمت‌ها، افزایش هزینه‌های تولید است، فکر می‌کنید نظارت بر هزینه‌های خودروسازان در کاهش قیمت محصولات آنها اثرگذار باشد؟
ببینید در حال حاضر ما در فرمول جدید، بر اساس استاندارد هزینه‌ای که در دنیا برای تولید خودرو وجود دارد پیش می‌رویم. به صورت کلی قیمت‌گذاری بر اساس هزینه تولید روش پسندیده‌ای نیست؛ زیرا ممکن است در این میان هزینه‌های تولید بسیار نامعقولی وجود داشته باشد که در صورت سرشکن شدن برای تعیین قیمت نهایی، بار آنها بر دوش مصرف‌کننده بیفتد. به همین دلیل ما بر اساس استاندارد هزینه‌های نیروی انسانی، مواد اولیه و … در دنیا برای تولید خودرو، هزینه‌های خودروسازان را محاسبه می‌کنیم. ممکن است بسیاری از هزینه‌هایی را که در صنعت خودرو اتفاق می‌افتد ما قبول نداشته باشیم اما هزینه‌های استاندارد را قبول می‌کنیم، زیرا به هر حال ما نمی‌خواهیم صنعت و تولید داخلی را نابود کنیم. از آنجایی که بازارهای انحصاری در تمام دنیا مفاسدی را به همراه دارد چنین نظارتی بر هزینه‌ها ضروری است.
با توجه به وظایف شورای رقابت، چرا این شورا طی سال‌های گذشته نتوانسته است اختصاصا آن‌طور که باید رقابت را در صنعت خودرو ایجاد کند؟ آیا شورا در حال حاضر برنامه‌ای برای ایجاد رقابت در صنعت خودرو دارد؟
این اختیاری را که از آن صحبت می‌کنید اصل 44 قانون اساسی به شورای رقابت داده است، حالا اینکه چرا شورای رقابت آن طور که باید فعالیت نداشته و به نظر نیامده بحث دیگری است، اما به هر حال انحصارزدایی یکی از وظایفی است که قانون‌گذار بر عهده ما گذاشته است که برای انجام تمام و کمال آن ما به طیفی از فعالیت‌ها و البته زمان نیازمندیم.
آیا پیشنهاد شما برای کاهش تعرفه واردات، اقدامی در جهت ایجاد رقابت در صنعت خودرو بوده است؟
تنها با کاهش تعرفه نمی‌توان موفق به ایجاد رقابت در بازاری انحصاری مانند خودرو شد؛ بلکه کاهش تعرفه می‌تواند به‌عنوان بخشی از کار منجر به کاهش انحصار شود، بخش‌هایی مانند ورود سرمایه‌گذاران به صنعت خودرو، تنوع محصولات و … نیز باید وجود داشته باشند تا به سمت رقابتی شدن حرکت کنیم. برای مثال اگر بیاییم فقط تعرفه را کاهش دهیم، خودروهای زیادی وارد کشور می‌شوند که در این صورت مطمئنا اشتغال در صنعت خودرو با چالش مواجه می‌شود، اما از آنجایی که ما نمی‌خواهیم چنین اتفاقی رخ دهد و نگران نیروی کار در صنعت خودرو هستیم پیشنهاد داده‌ایم تعرفه بر اساس حجم موتور تعیین شود و از طرفی به صورت پلکانی پایین برود.
فکر می‌کنید با کاهش پلکانی تعرفه‌ها، خودروسازان بتوانند تا چند سال آینده که تعرفه به صفر نزدیک می‌شود از نظر تکنولوژیکی با خودروهای وارداتی رقابت کنند؟
البته پیشنهاد شورای رقابت برای تعرفه واردات خودرو هنوز در هیات دولت پذيرفته نشده است، اما به این نکته هم باید توجه داشت که حتی با وجود کاهش تعرفه‌ها، قیمت خودروهای وارداتی همچنان نسبت به خودروهای داخلی بالاتر خواهد بود؛ بنابراین به‌دلیل وجود این مزیت بخش زیادی از مشتریان همچنان به تولیدات داخلی تکیه خواهند کرد پس خودروسازان داخلی زمان کافی دارند تا بتوانند خودشان را برای رقابت آماده کنند.
پس اصلا چرا چنین طرحی مطرح و پیشنهاد شد؟
ما این طرح را پیشنهاد دادیم تا زنگ خطری باشد برای خودروسازها، در واقع ما می‌خواستیم به آنها بگوییم مردم خودرویی می‌خواهند که با کیفیت باشد و امنیت داشته باشد. بعد از 40 سال خودروسازی اینها کمترین انتظاراتی هستند که مشتری‌ها می‌توانند داشته باشند و در واقع انتظارات اولیه‌ای هستند که خودروسازان باید به آنها پاسخ دهند.
شما به‌عنوان یک اقتصاددان به صورت کلی با قیمت‌گذاری یک کالا توسط دولت موافق هستید؟به هیچ وجه با قیمت‌گذاری توسط دولت موافق نیستم، به همین دلیل باید تا جایی که ممکن است، تلاش کنیم تا رقابت در صنعت خودرو ایجاد شود و دولت نیز از بحث قیمت‌گذاری خارج شود، اما به هر حال زمانی که در بنگاهی رقابت وجود ندارد دولت نیز نباید اختیاری مانند قیمت‌گذاری را به آن بنگاه که انحصاری است بسپارد، زیرا چنین بنگاهی صلاحیت تعیین قیمت ندارد. در واقع قیمت‌گذاری زمانی می‌تواند آزاد شود که در بازار رقابت وجود داشته باشد. البته به نظر من حتی زمانی که رقابت هم وجود دارد و بنگاه‌ها خودشان مسوول تعیین قیمت هستند، نظارت دولت بر قیمت‌ها باید ادامه داشته باشد؛ زیرا ممکن است تولیدکنندگان با تبانی؛ بازار را به انحصار خود در بیاورند.
پس در نهایت قیمت‌گذاری خودرو از سوی شورای رقابت حتی با وجود سیاست‌هایی مانند کاهش تعرفه‌ها ادامه خواهد داشت.
البته باید بگویم که ما در شورای رقابت وظیفه قیمت‌گذاری را بر عهده نداریم، بلکه وظیفه اصلی ما تنظیم دستورالعمل قیمت‌گذاری و سیاست‌گذاری است و نباید وارد ریز قیمت‌گذاری شویم. در واقع کاری که ما الان در حال انجام آن هستیم همین است، ما در حال انجام کار علمی روی دستورالعمل قیمت‌گذاری هستیم.
 به عقیده شما دستورالعمل قبلی غیرعلمی بوده است؟
نه من هرگز نمی‌گویم دستورالعمل قبلی غیرعلمی بوده، اما از آنجا که آن دستورالعمل در فرصتی کوتاه و در شرایط اضطراری و با دستور دولت تنظیم شده بود، وارد جزئیات قیمت‌گذاری شده بود که از وظیفه شورا به دور است؛ درحالی‌که شورا نباید وارد بحث قیمت‌گذاری شود و خود را درگیر آن کند.
دستورالعملی که شما در حال کار روي آن هستید چه زمانی نهایی می‌شود و اثر آن بر قیمت خودرو صعودی است یا نزولی؟
دستورالعمل فعلی با همفکری برخی استادان دانشگاه و فعالان صنعت خودرو در حال شکل‌گیری است و چون یک کار علمی و زمان بر است نه می‌توانم بگویم چه زمانی به اتمام می‌رسد و نه می‌توانم بگویم چه تاثیری بر قیمت خودرو خواهد گذاشت، به هر حال وقتی آن را ارائه دادیم تغییرات نیز مشخص خواهند شد.

یعنی قرار نیست تکلیف قیمت خودرو به این زودی‌ها مشخص شود؟حالا بازار خورو برای مدتی بخوابد اشکالی ندارد، خیلی هم نباید اصرار داشته باشیم که مردم خودرو بخرند. به نظر می‌رسد خودرو به اندازه کافی در دست مردم وجود دارد اگر چند وقتی خودرو جدید وارد خیابان‌ها نشود هم خیابان‌ها خلوت‌تر می‌شوند و هم آلودگی هوا کمتر می‌شود.